آشنایی با علوم قرآنی صفحه 40

داستانها نقل شده، مانند آنچه درباره اصمعی (م. 216) شاعر شیرین بیان بصری نوشته‌اند که «بزرگترین قصیده را با یک بار شنیدن حفظ می‌کرد. روایت شده که 16000 ارجوزه «1» را- بجز دواوین عرب- از حفظ داشت». «2»

این یادگیری و حفظ، در مورد قرآن و حدیث- که از سر اعتقاد انجام می‌گرفت- بسیار زیادتر بود. چنان‌که «ابن عقده (م. 332) سیصد هزار حدیث باز می‌گفت، و یک‌صد هزار حدیث با متن و سند به خاطر داشت. بخاری می‌گفت یک‌صد هزار حدیث صحیح و دویست هزار حدیث غیر صحیح از حفظ دارم.» «3»

کوتاه سخن آن که بنا به روش معمول آن زمان، قرآن با عقیده و ایمان فراوان به حافظه‌های قوی سپرده شد و با بازخوانی و تلاوت و تعلیم به صورت سنّتی رایج میان اصحاب، تابعین و مسلمین بعدی در حوزه‌های درسی برجا ماند.

وجود سنّت تلاوت و حفظ کردن قرآن، استاد قاریان شمس الدّین محمّد بن محمّد دمشقی- معروف به ابن الجزری (م 833)- را بر آن داشته که بگوید:

«اعتماد در نقل قرآن بر حفظ در قلبها و سینه‌هاست نه بر خط مصحفها و کتابها. و این گرامی‌ترین خصیصه‌ای است از خداوند متعال بر این امّت». «4»

بدین‌گونه وی انتقال شفاهی آیات را بر نوشته‌ها- خاصّه که در آغاز با خطّی ابتدایی و ناقص بود- ترجیح داد.

تعریف قرائت‌

تعریف قرائت

قرائت به معنی خواندن است و در علوم قرآنی، اصطلاحی است که چنین تعریف می‌شود:

«قرائات «5» عبارت از علم به کیفیّت ادای کلمات قرآن و اختلاف این کیفیّت می‌باشد؛ اختلافی که به ناقل و راوی آن منسوب است «6»».

__________________________________________________
(1) ارجوزه: قصیده گونه‌ای به وزن رجز، شعر کوتاه.
(2) لغت‌نامه دهخدا: اصمعی.
(3) رامیار، تاریخ قرآن، 237.
(4) پژوهشی در تاریخ قرآن، 245.
(5) چون سخن از قرائتهای گوناگون است در تعریف آن، لفظ قرائت به صورت جمع آورده شده: قرائات.
(6) ابن الجزری، منجد المقرئین، قاهره، 1350، ص 3.