آشنایی با علوم قرآنی صفحه 53

مورد قرائت قرآن به کار رود متضمّن این نکته لطیف هست که قاری باید از تعلیمات قرآن پیروی کند. «1» مصداق کامل چنین تلاوتی، تلاوت پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله بود، چنان که خدای تعالی می‌فرماید: هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ ... «2»

«اوست که در میان درس ناخواندگان فرستاده‌ای از خودشان برانگیخت، تا آیات او را بر آنان بخواند و پاکشان گرداند ...» «3»

5- ترتیل:

5- ترتیل:

واژه دیگری است که در کتاب خدا برای خواندن آن به کار رفته و به معنی «هموار و آرمیده و پیدا» «4» خواندن کلام اللّه است و به تعبیری دیگر «ادای حرفها و رعایت وقفهای آن است»، «5» که در این صورت حرفها از مخرج خود ادا می‌شود و وقف آیات رعایت می‌گردد.

در قرآن مجید آمده: وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا «6» «و قرآن را شمرده شمرده بخوان.» «7»

تجوید

تجوید

از دانشهایی است که به نیکو خواندن قرآن کمک می‌کند و شعبه‌ای از علم قرائت است، که به طور شفاهی از طریق قاریان و مقریان به حرکت خود ادامه داده تا به امروز رسیده است. البتّه سابقه آن به زمان پیامبر اکرم و اهتمام ایشان به تلفّظ درست کلمات قرآن می‌رسد. «8»

__________________________________________________
(1) ر ک: المفردات فی غریب القرآن: تلی.
(2) جمعه/ 2.
(3) آیات در این باب متعدّد است. از جمله مراجعه شود به آیه 121 سوره بقره که در آن تعبیر یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ آمده، و طبرسی در جلد اوّل تفسیرش از جمله معانی حق تلاوت را این می‌شمرد که: الفاظش را با ترتیب می‌خوانند و معانی‌اش را می‌فهمند. و بنا به قولی دیگر: چنان‌که باید بدان عمل می‌کنند، بدین‌گونه که به آیات محکمش عمل می‌کنند و به متشابه آن ایمان می‌آورند و آنچه را برایشان مشکل است و نمی‌فهمند به عالمی که می‌فهمد وامی‌گذارند. ر ک: مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1/ 375.
(4) منتهی الأرب فی لغة العرب: رتل.
(5) کشف الأسرار و عدّة الأبرار، 10/ 266.
(6) مزمّل/ 4.
(7) سیوطی در نوع سی و پنجم الإتقان، ترتیل را سنّت و سریع خواندن را مکروه دانسته.
(8) چنان‌که از آن حضرت نقل شده: کسی که می‌خواهد قرآن را تازه و شیوا به همان سان که نازل شده بخواند، پس به قرائت ابن امّ عبد- یعنی عبد اللّه بن مسعود- بخواند. ابن جزری، النشر، 1/ 212. به نقل از:

خرّمشاهی، «تجوید»، قرآن پژوهی، 132.