آشنایی با علوم قرآنی صفحه 59

ارزش قلم و نگارش‌

ارزش قلم و نگارش

اگرچه در آغاز نزول وحی، کلام اللّه با پیاپی خواندن و به خاطر سپردن نگهداری می‌شد و رفته رفته گروهی به نام «حافظ قرآن» معروف شدند، امّا برای صیانت و حفظ این کلام مقدّس از اندک تحریف و تغییری، آن هم در طول زمان و بین مسلمین غیر عرب زبان، می‌بایست از وسیله دیگری که قرآن خود یادآور شده بود استفاده می‌شد، یعنی قلم.

قلم این ابزار به ظاهر ساده و بی‌قدر در قرآن مجید با اهمیّت و ارزشمند شد، زیرا آفریدگار بزرگ چون اشیاء مقدّس به آن سوگند خورد و فرمود: وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ. «1»

«قسم به قلم و آنچه می‌نویسند».

قلم واسطه تعلیم و وسیله تفهیم و ابلاغ پیام شد و در نخستین آیات وحی به همین نام آمد: الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ «2» «همان [خدایی] که به وسیله قلم آموزش داد.»

پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله به اصحاب فرمود: دانش را به بند کشید و نگه دارید. پرسیدند به بند کشیدن دانش چه معنی دارد؟ فرمود: نوشتن آن. «3»

بنا بر این می‌بایست علم و حکمت الهی و احکام اسلامی هم که به صورت آیات قرآن نازل شده بود در بند نگارش درآید تا بر جا ماند و گذشت زمان آن را نابود نگرداند یا دیگر گونه نسازد، یعنی حفظ از تحریف.

برای حصول این مقصود مهمّ، رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله اقدامهایی مفید انجام داد که نمونه‌ای از آنها نقل می‌شود:

1- چنان که در تواریخ معتبر نوشته‌اند اسیران باسواد جنگ بدر که نمی‌توانستند فدیه دهند و آزاد شوند ولی سواد داشتند، پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله سربهایشان را این قرار داد که «هر کدام از ایشان، ده پسر از پسران انصار را خواندن و نوشتن نیک بیاموزد و سپس آزاد شود و زید بن ثابت [کاتب وحی] از همین راه باسواد شده بود». «4»

2- در سخنان آن حضرت نیز تعلیماتی دالّ بر کتابت و امر به یادداشت‌برداری وجود

__________________________________________________
(1) قلم/ 1.
(2) علق/ 4.
(3) زین الدین بن علی العاملی معروف به شهید ثانی، منیة المرید فی آداب المفید و المستفید، 155.
(4) الطبقات الکبری، 2/ 22؛ و إمتاع الأسماع، 101، به نقل از: آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، 259.