آشنایی با علوم قرآنی صفحه 60

دارد، مانند این که مردی از انصار که شیفته سخن حضرت و از این که احادیث به خاطرش نمی‌ماند دلگیر بود راه علاج را پرسید. فرمودند: «از دست راستت کمک بگیر، و با اشاره به او فهماندند که بنویس». «1» بنابراین، یادداشت کردن گفتار یا تدریس را برای نخستین بار پیامبر اکرم ما آموزش داد و ترویج کرد.

3- آیات و اخبار فراوانی که از رسول مکرّم صلّی اللّه علیه و آله در فضیلت علم، عالم، معلّم و متعلّم رسیده افق گسترده علم و یادگیری آن را در بینش اسلامی نشان می‌دهد که از جهت زمان و مکان و آموزش دهنده و آموزش گیرنده محدودیّتی ندارد، چنان که گفته شده:

«ز گهواره تا گور دانش بجوی» و نیز برای آموختن در هر شهری، حتّی دورترین آنها از مرکز اسلام، مانند چین باید رفت و هر سخن حکیمانه و علم مفید به حال مسلمانان را از هر عالمی فراگرفت. «2»

نتیجه این نهضت سوادآموزی بود که حرکت فرهنگی پرشتابی بین مسلمانها به وجود آمد، و از آثار نمایانش افزایش شماره باسوادهای مکه بود که از هجده تن مرد و زن- مقارن ظهور اسلام- به 43 یا 45 تن کاتب وحی رسید که از برکت قرآن کریم بود «3» و به این ترتیب خواندن و نوشتن رواج یافت.

نام نوشت‌افزارها

اشاره

نام نوشت‌افزارها

اکنون این پرسش پیش می‌آید که ابزارهای نگارش در آن زمان چه بوده؟ پاسخ این است که علاوه بر صفحه روشن ذهن آنان، ابزارهای ساده طبیعی برای تحریر متداول بوده که در قرآن کریم نام شماری از آنها یاد شده، و در روایات مذهبی یا تاریخی نیز شماری دیگر از آنها آمده که جداگانه ذیل دو عنوان نقل می‌شود:

1- نوشت‌افزارها در کلام اللّه:

1- نوشت‌افزارها در کلام اللّه:

قلم و جمع آن اقلام هر کدام در دو آیه ذکر شده. از قلم با

__________________________________________________
(1) منیة المرید، 155.
(2) از کلمات قصار امیر مؤمنان علیه السّلام است: الحکمة ضالّة المؤمن، فخذ الحکمة و لو من أهل النّفاق «حکمت گمشده مؤمن است. حکمت را فراگیر هر چند از منافقان باشد». نهج البلاغه، ترجمه دکتر سیّد جعفر شهیدی، ص 373. بدین مضمون روایات دیگر نیز داریم که همه گستردگی فضای دانش‌آموزی و حکمت‌اندوزی را می‌رساند.
(3) پژوهشی در تاریخ قرآن، 202.