آشنایی با علوم قرآنی صفحه 64

و زید بن ثابت که در مدینه همسایه حضرت رسول صلّی اللّه علیه و آله بود.

گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله‌

گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله

از رقعه‌های مکتوب که شامل یک سوره یا چندین آیه بود، نسخه‌ای در منزل آن حضرت نگهداری می‌شد که اصلی‌ترین قرآن مکتوب و مرجع و مأخذ دیگر نویسندگان بود، امّا بر صفحاتی ناپیوسته و گوناگون- چون سنگ و چوب و چرم- ضبط شده بود.

دیگر کتّاب وحی هم مالک دست نوشته خود بودند و این افتخار را داشتند که قرآن را مستقیما از زبان وحی شنیده و نوشته‌اند. بدین ترتیب آیات الهی در دو کانون ضبط می‌شد، یعنی در سینه‌ها محفوظ و بر اوراق مکتوب می‌گشت و می‌ماند.

قرآن‌پژوهان بر این عقیده‌اند که در حیات پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله سوره‌ها و آیات مکتوب بر الواح و صحف همه گردآوری (تألیف) شد، و تعداد سوره‌ها و شماره آیات هر کدام مشخّص گشت و در حجره رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله محفوظ بود ولی بین الدفّتین «1» درنیامد، یعنی به صورت کتابی با اوراق همانند پیوسته، زیرا وحی پایان نیافته بود و آیات به تدریج نازل می‌شد. «2» این اقدام نخستین مرحله گردآوری کتاب خدا بود که زیر نظر مستقیم حضرت فراهم شد. «3»

__________________________________________________
(1) ما بین الدفّتین: اصطلاح قدیمی است برای اوراقی که میان دو جلد قرار گرفته و به صورت کتاب امروزی درآمده است. «دفّ جلدی از پوست حیوانات بوده که در آغاز علوم و حوادث را بر آن می‌نوشتند. بعدها کاغذها و برگهای نوشته شده را برای نگهداری بهتر میان دو جلد پوستی می‌گذاشتند و به آن «الدّفّتین» می‌گفتند ... «ما بین اللوحین» هم میان دو جلد معنی می‌دهد. رامیار، تاریخ قرآن، 213.
(2) آیة اللّه معرفت نوشته‌اند: «ترتیب بین سوره‌ها تا ختم قرآن امکان نداشت، زیرا پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله در حال حیات بود و هر لحظه احتمال نزول سوره‌ها و آیه‌هایی می‌رفت. بنا بر این طبیعی است که پس از یأس از نزول قرآن، که به پایان یافتن حیات پیغمبر وابسته بود سوره‌های قرآن مرتّب شده باشد». تاریخ قرآن، 85.
(3) در این باب ر ک: پژوهشی در تاریخ قرآن، 274، نیز دکتر رامیار، تاریخ قرآن، 295.