آشنایی با علوم قرآنی صفحه 65

مصحف حضرت علی علیه السّلام‌

مصحف حضرت علی علیه السّلام

سؤالی که اینک پیش می‌آید این است که رقعه‌های موجود در حجره رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله پس از رحلت ایشان به چه سرنوشتی دچار شد؟ روایات شیعه جوابی روشن دارد که اخبار رسیده از اهل سنّت نیز همان را تأیید می‌کند:

«چون وفات نبی اکرم صلّی اللّه علیه و آله نزدیک شد به علی علیه السّلام فرمود که آیات قرآنی در پشت بسترم بر روی صفحات و رقعه‌هایی پراکنده است، آن را گرد آورید که از میان نرود.» «1»

بدین ترتیب پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله نهانگاه آن نوشته‌های ناپیوسته و صحف قرآنی را به وی نشان داد و او را به گرد آوردن و تدوین آن مأمور کرد. از علمای اهل سنّت، حارث محاسبی (م. 243) مطلب را این گونه نقل می‌کند: «اوراقی در خانه رسول خدا یافته شد که قرآن در آن برگها پراکنده بود. پس گردآورنده‌ای آن برگها را گردآورد و با نخی به هم پیوست که چیزی از آنها گم نشود.» «2»

اگر نامبرده واقعه را سربسته گفته در مآخذ دیگر صریح‌تر بیان شده، چنان که محمّد بن سیرین گوید: چون آغاز خلافت ابو بکر شد علی بن ابی‌طالب در خانه خود نشست. به ابوبکر گفتند که او از بیعت با تو کراهت دارد. این بود که ابوبکر او را ملاقات کرد و گفت: آیا از بیعت با من کراهت داری؟ علی علیه السّلام گفت: «با خود پیمان بسته‌ام که جز روز جمعه ردا بر دوش نگیرم تا کتاب خدا را در مصحفی گرد آورم، پس آن را انجام داد». «3» به این رویداد محمّد بن اسحاق معروف به ابن النّدیم صاحب کتاب الفهرست چنین تصریح می‌کند:

«اوّلین مصحفی که [پس از رحلت نبیّ مکرّم] فراهم شد مصحف علی بود. آن را دیدم که به خط علی بود و اوراقی از آن ساقط شده و فرزندان حسن بن علی آن را به ارث برده بودند.» «4»

__________________________________________________
(1) صافی 1/ 24؛ بحار 19: ب 7، ص 13- 14 و مآخذ دیگر به نقل از رامیار، تاریخ قرآن، 290 و 367.
(2) الاتقان 1/ 205؛ برهان 1/ 238 به نقل از تاریخ قرآن، 290.
(3) الاتقان، 1/ 203 (با اندک تفاوت در الفاظ). مصاحف سجستانی، 10؛ ابن سعد 2: 2/ 101 به نقل از تاریخ قرآن، 367.
(4) کتاب الفهرست للنّدیم، تصحیح تجدّد، رضا، 30 با تلخیص. ضمنا یادآور می‌شود کتاب الفهرست در سال