- پوزش از پیشگاه قرآن 1
- درآمد 1
- پیشگفتار 3
- ضرورت شناخت قرآن 4
- فصل 1 وحی، ارتباط با فراسوی جهان 7
- نیاز انسان به وحی 10
- خلوتگزینی و دوران آمادگی 12
- آغاز وحی 14
- اشاره 15
- معانی وحی 15
- 1- پیغام خداوند به فرشتگان: 16
- 2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات: 16
- 4- سخن گفتن آفریدگار با بنده برگزیده خود: 17
- 3- الهام، در دل افکندن مطلبی: 17
- حالت پیامبر در گرفتن وحی 18
- شناسایی وحی 19
- پیامآور یا نابغه 20
- فرق وحی با الهام و تجلّی ضمیر ناخودآگاه 21
- فصل 2 نزول قرآن 27
- اسباب نزول، شأن نزول 33
- گستردگی معنی آیات 34
- فصل 3 قرائت قرآن و قاریان 36
- تعلیم قرآن 37
- اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن 39
- تعریف قرائت 40
- اصحاب حافظ قرآن 41
- اشاره 42
- قرّاء سبعه 42
- سبب شهرت قرّاء سبعه 43
- قرّاء عشره 44
- قرّاء اربعة عشر 44
- عوامل اختلاف قرائتها 45
- تواتر قرآن و اختلاف قرائتها 47
- ارزیابی قرائتهای هفتگانه 48
- شرط قرائت صحیح متواتر 48
- قرائت حفص 49
- تلاوت قرآن و ثواب آن 50
- اشاره 51
- آداب قرائت قرآن 51
- 1- طهارت: 52
- 3- سکوت و استماع: 52
- 2- استعاذه: 52
- 4- تلاوت: 52
- 5- ترتیل: 53
- تجوید 53
- آداب باطنی قرائت قرآن 55
- خط رایج در حجاز 57
- فصل 4 کتابت قرآن 57
- ارزش قلم و نگارش 59
- اشاره 60
- 1- نوشتافزارها در کلام اللّه: 60
- نام نوشتافزارها 60
- 2- آنچه به جای کاغذ به کار میرفته: 62
- اهتمام به کتابت قرآن 62
- کاتبان قرآن 63
- گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله 64
- مصحف حضرت علی علیه السّلام 65
- جمع قرآن در زمان ابو بکر 66
- مصحف امام یا قرآن عثمانی 69
- شیوه تدوین مصحف امام 70
- مدت نوشتن مصاحف و شماره آنها 71
- رسم المصحف 72
- نابود کردن سایر مصاحف 74
- سرگذشت مصاحف امام 75
- نشانهگذاری حروف و اصلاح رسم مصحف 77
- خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید 80
- 1- نداشتن نسخه بدل 83
- فصل 5 اصالت قرآن کریم 83
- 2- همهخوانی قرآن و تواتر آن 84
- 3- تواتر قرآن از منظری نو 85
- 4- بر جا بودن اوصاف و امتیازات 87
- اشاره 89
- فصل 6 نامهای کلام اللّه 89
- کتاب 90
- قرآن 90
- فرقان 91
- ذکر 91
- معرّفی قرآن از زبان قرآن 92
- تعریف قرآن 92
- فصل 7 ترتیب و تنظیم قرآن مجید 95
- آیه تسمیه 97
- سوره 98
- اندازه سورهها 99
- حروف مقطّعه 101
- اسامی سورهها 103
- احزاب 104
- تأمّلی در اسامی سورهها 104
- سورههای عزائم 109
- فایده و حکمت تقسیم قرآن به سورهها 109
- اشاره 110
- سورههای مکّی و مدنی 110
- تفاوتهای کلّی سورههای مکّی و مدنی 111
- نسخ، ناسخ و منسوخ 112
- فصل 8 محکم و متشابه 114
- اشاره 116
- فایده آیات متشابه 116
- 1- نارسایی تعبیرات و الفاظ: 116
- 2- محدودیت اندیشه انسان 117
- 3- واداشتن مسلمین به تحقیق و بررسی 118
- 4- توجه دادن به مفسّر الهی 118
- توضیح 119
- 1- تأویل متشابه 120
- تأویل 120
- اشاره 120
- 2- تأویل به معنی تعبیر خواب 121
- 3- مآل و سرانجام کار 121
- ضرورت تأویل- تأویل ناروا 121
- شرایط تأویل 122
- راسخان در علم 122
- حدیث ثقلین 124
- فصل 9 تفسیر و سیر آن در نگاهی گذرا 126
- لزوم تفسیر 126
- دانشهای لازم برای مفسّر 127
- تفسیر بدون علم، تفسیر به رأی 128
- سیر تفسیر و تطوّر آن 129
- تفسیر نقلی- تفسیر تابعین 130
- اشاره 130
- 2- سعید بن مسیّب 131
- 1- سعید بن جبیر 131
- 3- مجاهد بن جبر 131
- 5- ابو سعید حسن بصری 132
- 4- عکرمه مولا ابن عبّاس 132
- اشاره 133
- تفسیر در سده سوم 133
- 1- جامع البیان فی تفسیر القرآن 134
- اسرائیلیّات 135
- 2- ترجمه تفسیر طبری 135
- 3- کشف الأسرار و عدّة الأبرار 136
- 4- روض الجنان و روح الجنان 138
- تفسیر اجتهادی 140
- 5- مجمع البیان لعلوم القرآن 140
- تفسیر در سده چهاردهم 142
- نگرش جدید در تفسیرنویسی 142
- بازگشت به قرآن 143
- 1- المنار، روش نو در تفسیر 143
- 2- المیزان فی تفسیر القرآن 145
- 3- تفسیر نمونه 147
- ترجمه قرآن 148
- 2- ترجمه آزاد 150
- 1- ترجمه تحت اللفظی 150
- 3- ترجمه معنایی 151
- فصل 10 معجزه سخن 153
- معجزه سخن 155
- آیه، بیّنه 157
- آیات تحدّی 158
- پیشینه تحدّی و معارضه 160
- روش معارضه 161
- آیا با قرآن معارضه شده؟ 161
- وجوه اعجاز قرآن 162
- اشاره 162
- 1- فصاحت کلمه و کلام 163
- 2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی 165
- 3- هنرهای بدیعی، آرایههای ادبی 167
- امثال قرآن 169
- تصویر هنری در قرآن 171
- 4- معارف قرآن 174
- قسمهای قرآن 176
- 5- تشریع و قانونگذاری 178
- 6- قصههای قرآنی و خبرهای غیبی 180
- 7- نداشتن اختلاف و تناقض 182
- 8- اشارات علمی 183
- 9- اعجاز عددی در قرآن 185
- 10- آهنگ قرآن و جذبه آن 186
- نمایه 189
- آیات 190
- کسان، جایها 199
- فهرست موضوعی «1» 206
- کتابنامه 215
سرگذشت مصاحف امام
سرگذشت مصاحف امام
اگر سؤال شود که مصاحف امام- یا عثمانی- چه سرنوشتی داشت، این قدر یقین است که با حرمت و اهمّیت فراوان روبرو شد و در مسجدها حفظ و نگهداری می‌شد و طالبان برای رونویسی کردن به آنها مراجعه می‌کردند. در کتب پیشینیان گاه از آنها نشانی می‌دهند:
1- ابن بشکوال (م. 578) و ابن طفیل (م. 581) از مصحف مسجد اعظم قرطبه «1» یاد می‌کنند که در شوال 552 در اختیار ملوک موحّدین «2» درآمده. «3»
2- مصحف فرستاده شده به دمشق در جامع کبیر آن شهر در خزانه‌ای نگهداری می‌شده و هر چند یک بار برای زیارت مردم آن را ارائه می‌دادند. این واقعه را دو جهانگرد معروف سده هفتم و هشتم یعنی ابن جبیر (م. 614) و ابن بطوطه (م. 779) در رحله (سفرنامه) خود نقل می‌کنند. ابن کثیر (م. 774) در کتاب فضائل القرآن؛ قرآن نامبرده را این چنین معرّفی می‌کند:
«مشهورترین مصحف عثمانی امروز در شام به جامع دمشق، نزدیک رکن، شرق مقصوره است. این نسخه سابقا در شهر طبریه بوده و در حدود 518 هجری آن را به دمشق آورده‌اند. من آن را دیدم. کتاب گرانقدر بزرگ و ضخیمی بود. به خطّی نیکو و روشن و مرکّبی جلی، در برگهایی به گمانم از پوست شتر». «4»
بنابر آنچه نوشته‌اند این مصحف در آتش‌سوزی سال 1310 که در مسجد دمشق
__________________________________________________
(1) قرطبه: از شهرهای قدیم اسپانیا واقع در کنار رود وادی الکبیر در جلگه اندلس. آثار تمدن اسلامی هنوز در این شهر به خوبی مشاهده می‌شود، زیرا مدّتها مرکز تمدن اسلامی بوده است. فرهنگ فارسی، اعلام.
(2) موحّدین: سلسله سلاطینی که در افریقا و اسپانیا سلطنت داشتند ... حکومت آنان از 524 تا 667 ه. ق.
ادامه یافت. برگزیده از لغت‌نامه.
(3) رامیار، تاریخ قرآن، 461 و 468.
(4) رامیار، تاریخ قرآن، 468- 469؛ حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن، 461. عین عبارت ابن کثیر در فضائل القرآن، در موجز علوم القرآن نقل شده. داود العطّار مؤلّف کتاب اخیر، پس از آن می‌نویسد: پس از رحلت رسول اکرم صلّی اللّه علیه و اله مسلمانان استنساخ از قرآن کریم را استمرار دادند، چنان که در هر زمان و بین هر گروهی از مردمان هزاران مصحف و هزاران حافظ قرآن می‌یابیم. به طوری که مصاحف پشتیبان و مراقب حافظان است و هزاران حافظ مواظب و مراقب بر نسخه‌برداری از قرآن (ترجمه از ص 167). یعنی محافظتی دوگانه از کلام اللّه همواره بوده است.