آشنایی با علوم قرآنی صفحه 77

آستان قدس رضوی در مشهد بیش از دیگر کتابخانه‌هاست. «1» اگر در صحّت انتساب این قرآنها به ائمه علیهم السّلام تردید کنیم، در قدمت و کهنگی آنها نمی‌توان شک کرد. این اوراق سیر خط و پیشرفت قرآن‌نویسی را هم نشان می‌دهد.

5- از اوایل قرن دوم هجری که کشورهای اسلامی گسترش یافت و نیاز به مصحف بیشتر شد، افراد نیکوکار کار خود را کتابت مصحف قرار داده بودند و بی‌مزد و منّت، کلام اللّه را می‌نوشتند و بر مساجد وقف می‌کردند. «قرن چهارم و پنجم اوج این کار است و تصادفا بیشتر قرآنهای خطّی موجود یادگار این دوره است.» «2»

نشانه‌گذاری حروف و اصلاح رسم مصحف‌

نشانه‌گذاری حروف و اصلاح رسم مصحف

مصحف امام همراه با آموزگاران آن به مهمترین شهرهای اسلامی رفت و مأخذ و مرجع تعلیم کلام اللّه شد. این بزرگ‌نامه از فرط احتیاط صحابه که مبادا با نهادن یک نشانه از صورت اصلی‌اش دیگرگونه شود، بدون هرگونه علامتی نوشته شده بود.

طبیعی است که خواندن چنین نوشتاری اگر برای عرب زبانان کاری ساده و عادی بود و ذوق فطری و حافظه قوی، آنان را در این مهم یاری می‌کرد، امّا برای عجم کاری دشوار و بلکه محال بود. از دیگر سو تعداد مسلمانان غیر عرب رو به فزونی می‌گذاشت و حلّ این مشکل ضرورت بیشتری می‌یافت، بخصوص که از اهمّیت اعراب در زبان عربی برای تشخیص ارکان جمله- فاعل و مفعول، مبتدا و خبر- باخبریم، و لزوم نقطه را برای بازشناختن حروف مشابه در خط کوفی (مانند ب، ت، ث) می‌دانیم. بدین‌گونه از نیمه دوم قرن اوّل، نشان‌دار کردن حرفهای کتاب خدا ضرورتی فرهنگی، دینی و اجتماعی یافت و به سرحدّ وجوب رسید. عمل نقطه‌گذاری (نقط) را اصطلاحا «اعجام» یا تعجیم می‌گویند، «3» یعنی برطرف کردن عجمه و گنگی از حروف مشابه، و قرار دادن نشانه

__________________________________________________
(1) برای ملاحظه قرآنهای خطّی منسوب به حضرت علی علیه السّلام و سایر امامان، ر ک: گلچین معانی، احمد، راهنمای گنجینه قرآن، 3- 5، و صفحات بعد آن؛ و پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، 414- 418.
(2) رامیار، تاریخ قرآن، 472.
(3) بدین جهت است که عرب حرفهای نقطه‌دار را «معجمه» و حروف بی‌نقطه را «مهمله» می‌نامد. ناگفته نماند بعضی از دانشمندان معتقدند که نقطه‌گذاری حروف مشابه خط عربی پیش از اسلام دارای سابقه بوده است،-