آشنایی با علوم قرآنی صفحه 80

با وجود کوششهای مذکور کاستیهایی در خط کوفی وجود داشت که برطرف کردن آنها با هوشیاری ادیب معروف خلیل بن احمد فراهیدی (م. 175) انجام گرفت. او که اصلا ایرانی بصری بود نخستین کسی است که علامت همزه و تشدید و وقف را در خط وضع نمود و همچنین نقطه‌های رنگین را که نشانگر حرکات بود به فتحه و کسره و ضمه تبدیل کرد، و برای کلمات تنوین‌دار همان حرکات را مضاعف گرداند. هموست که مبتکر علم عروض نیز می‌باشد. «1»

گفتنی این که قاریان و عالمان اسلامی از فرط احتیاط در مورد تصرّف نابجا و تحریف کلام اللّه، نخست قرار دادن هرگونه نشانه و اضافه‌ای را بر رسم مصحف جایز نمی‌شمردند، چنان که از عبد اللّه بن مسعود نقل شده که: قرآن را مجرّد بگردانید و آن را با چیزی درنیامیزید. امّا بعد به ضرورت امر پی بردند و به استحباب آن هم نظر دادند. پس هر چند آرائشان مختلف بود، ولی هدف و مقصودشان موافق هم بود «2» یعنی حفاظت سخن الهی از هرگونه تحریف و تصحیف. «3»

خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید

خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید

1- از زید بن ثابت، کاتب وحی نقل شده که گفت: نزد رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله بودیم و قرآن را از رقعه‌ها گردآوری می‌کردیم. «4» بنابراین حدیث و با توجّه به کوششی که برای نگهداشت کلام اللّه از هرگونه دگرگونی داشتند، می‌توان چنین استنباط کرد که در حیات پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله همه سوره‌های قرآن، به طور کامل و مشخّص و جمع شده در حجره حضرت موجود بود. پس از رحلت آن حضرت، امام علی علیه السّلام بدون وقفه آنها را منظّم و بازنویسی کردند تا از پراکندگی محفوظ بماند.

__________________________________________________
(1) لغت‌نامه دهخدا: خلیل بن احمد فراهیدی؛ المحکم فی نقط المصاحف، 49 به بعد.
(2) موجز علوم القرآن، 189.
(3) تحریف: تبدیل و تغییر دادن کلام از وضع اصلی.

تصحیف: خطای در نوشتن- تغییر دادن کلمه به وسیله کاستن یا افزودن نقطه‌های آن.

(4) الاتقان، نوع هجدهم، 202، به نقل از حاکم در مستدرک که حدیث را با سندی به شرط [صحّت از سوی] شیخین آورده.