آشنایی با علوم قرآنی صفحه 90

قرآن‌

قرآن

معروف‌ترین نام کتاب آسمانی ما مسلمانان و اسم خاص (علم) آن است که در نخستین سوره‌های نازله مانند مزّمّل (آیه 4) ذکر شده: وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا، و در سایر سوره‌ها نیز مکرر به همین معنی آمده است. «1» بنابراین از آغاز نزول وحی به همین نام خوانده شده. قرآن در ادب فارسی به «نبی» ترجمه شده «2» و نو بودن سخن الهی را می‌رساند.

قرآن از ریشه «ق ر أ» مصدری است همچون کفران و رجحان «3» که به معنی خواندن است و به همین معنی در کلام اللّه آمده: إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ، فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ «4» «در حقیقت گردآوردن و خواندن آن بر [عهده] ماست. پس چون آن را برخواندیم [همان‌گونه] خواندن آن را دنبال کن». بنابراین می‌توانیم قرآن را «کتاب خواندنی» بنامیم که راستی شایسته خواندن است. و خواندنش که مقدمه عمل کردن است بر همگان لازم و بایسته.

کتاب‌

کتاب

مصدری است که به معنی «مکتوب» (اسم مفعول) به کار می‌رود و به صفحاتی که بر آن چیزی نوشته باشند، و همچنین به «کلام اللّه» هر چند نوشته نباشد اطلاق می‌شود.

این نام مکرر در قرآن مجید به همین معنی به کار رفته مانند این آیات: ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدیً لِلْمُتَّقِینَ «5» «این است کتابی که در [حقّانیت] آن هیچ تردیدی نیست، [و] مایه هدایت تقواپیشگان است».

تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ وَ قُرْآنٍ مُبِینٍ «6» «این است آیات کتاب [آسمانی] و قرآن روشنگر».

وحی الهی که نخست به صورت آیات و سور ادا و بازگو می‌شد، به دستور پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله توسط کاتبان وحی نوشته شد و به صورت کتاب یا نوشتار درآمد و بدین‌گونه تثبیت و جاودانه گشت.

__________________________________________________
(1) ر. ک: المعجم الإحصائی، 3/ 1153- 1154. بنابر آمار این کتاب 58 بار به صورت «القرآن» و 10 بار به صورت «قرآنا» به کار رفته.
(2) ر ک: فرهنگنامه قرآنی، 3/ 1147؛ لسان التنزیل: قرآن؛ برهان قاطع: نبی.
(3) المفردات: قرأ.
(4) القیامه/ 17- 18.
(5) بقره/ 2.
(6) حجر/ 1.