آشنایی با علوم قرآنی صفحه 91

فرقان‌

فرقان

مصدری است که به معنی اسم فاعل به کار می‌رود یعنی «فرق گذارنده، جدا کننده».

قرآن مجید چنان که آیاتش نشان می‌دهد جدا کننده حق از باطل و بیان موجبات سعادت و شقاوت انسان است، بدین جهت فرقان نامیده شده و سوره 25 که در آیه نخست آن «فرقان» آمده به این نام خوانده شده: تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیراً «بزرگ و [خجسته] است کسی که بر بنده خود فرقان [کتاب جدا سازنده حق از باطل] را نازل فرمود، تا برای جهانیان هشدار دهنده‌ای باشد».

فرقان به معنی وصفی هم استعمال شده: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً وَ یُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ «1» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید اگر از خدا پروا دارید، برای شما [نیروی] تشخیص [حق از باطل] قرار می‌دهد و گناهانتان را از شما می‌زداید و شما را می‌آمرزد و خدا دارای بخشش بزرگ است».

ذکر

ذکر

در لغت به معنی یادآوری آنچه انسان در حافظه دارد، حاضر شدن چیزی به دل یا بر زبان (ضد نسیان و غفلت) و نیز یکی از اسامی قرآن است که در چند آیه آمده: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ «2»: «و بی‌تردید ما این قرآن را به تدریج نازل کرده‌ایم و قطعا نگهبان آن خواهیم بود».

وَ هذا ذِکْرٌ مُبارَکٌ أَنْزَلْناهُ أَ فَأَنْتُمْ لَهُ مُنْکِرُونَ «3» «و این [کتاب]- که آن را نازل کرده‌ایم- پندی خجسته است. آیا باز هم آن را انکار می‌کنید؟» تلاوت کلام اللّه موجب تذکّر و یادآوری حق و حقیقت و بیرون آمدن خواننده از غفلت است و وجه تسمیه قرآن به «ذکر» به همین مناسبت است. شایان توجه این که بنا بر آیاتی از سوره قمر، قرآن وسیله‌ای آسان برای پندگیری و یادآوری می‌باشد: وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ «4» «و قطعا قرآن را برای پندآموزی آسان کرده‌ایم، پس آیا پندگیرنده‌ای

__________________________________________________
(1) أنفال/ 29.
(2) حجر/ 9.
(3) أنبیاء/ 50. سوره ص/ 8 و فصّلت/ 41 نیز ملاحظه شود.
(4) قمر، در آیات 17، 22، 32، 40- به مناسبت سرگذشت اقوامی که تکذیب انبیاء را کردند و به عذاب گرفتار شدند- همین آیه تکرار شده است.