آشنایی با علوم قرآنی صفحه 95

فصل 7 ترتیب و تنظیم قرآن مجید

آیه، سوره‌

آیه، سوره

قرآن مجید با الهام از متنش و رهنمود رسول اکرم صلّی اللّه علیه و اله به صورتی خاص تنظیم و اجزائش نامگذاری شده، و ترتیب و تبویب آن با دیگر کتابها فرق دارد. این نظم ویژه یکی از امتیازات صوری و مشخّصه‌های کتاب خداست که از همان آغاز گردآوری و تدوین دارا بوده است، و اینک شرح آن:

آیه در لغت به معنی نشانه و علامت واضح است، «1» و در سخن خدای متعال به همین معنی به کار رفته: قالَ رَبِّ اجْعَلْ لِی آیَةً* قالَ آیَتُکَ أَلَّا تُکَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَةَ أَیَّامٍ إِلَّا رَمْزاً «2» « [زکریّا] گفت: پروردگارا! برای من نشانه‌ای قرار ده. فرمود: نشانه‌ات این است که سه روز با مردم جز به اشاره سخن نگویی». به صورت جمع نیز مکرّر استعمال شده، مانند: سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ «3» «به زودی نشانه‌های [قدرت] خود را در افقها [ی گوناگون] و در دلهایشان بدیشان خواهیم نمود.»

امّا در اصطلاح به معنی «جمله قرآنی» است که از جمله‌های قبل و بعد خود- بر طبق قرائت و تعلیم پیامبر- جدا شده. معمولا شیوه بیان و فواصل آیات (کلمات پایانی) به صورتی است که خود پایان آنها را نشان می‌دهد؛ به هر صورت تعیین آغاز و انجام آیه و محلّ آن در هر سوره موقوف به سماع و ارشاد پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله بوده و از تلاوت حضرت مشخص می‌شده.

معنی اصطلاحی آیه با معنی لغوی‌اش بی‌تناسب نیست، زیرا هر جمله از قرآن

__________________________________________________
(1) المفردات: أیّ. در توضیح معنی «آیه» می‌نویسد: «الآیة هی العلامة الظّاهرة و حقیقته لکلّ شی‌ء ظاهر هو ملازم لشی‌ء لا یظهر ظهوره.»
(2) آل عمران/ 41.
(3) فصّلت/ 53.