- درآمد 1
- پوزش از پیشگاه قرآن 1
- پیشگفتار 3
- ضرورت شناخت قرآن 4
- فصل 1 وحی، ارتباط با فراسوی جهان 7
- نیاز انسان به وحی 10
- خلوتگزینی و دوران آمادگی 12
- آغاز وحی 14
- اشاره 15
- معانی وحی 15
- 1- پیغام خداوند به فرشتگان: 16
- 2- هدایت تکوینی و الهام غریزی حیوانات: 16
- 4- سخن گفتن آفریدگار با بنده برگزیده خود: 17
- 3- الهام، در دل افکندن مطلبی: 17
- حالت پیامبر در گرفتن وحی 18
- شناسایی وحی 19
- پیامآور یا نابغه 20
- فرق وحی با الهام و تجلّی ضمیر ناخودآگاه 21
- فصل 2 نزول قرآن 27
- اسباب نزول، شأن نزول 33
- گستردگی معنی آیات 34
- فصل 3 قرائت قرآن و قاریان 36
- تعلیم قرآن 37
- اهمّیت خواندن و حفظ کردن قرآن 39
- تعریف قرائت 40
- اصحاب حافظ قرآن 41
- اشاره 42
- قرّاء سبعه 42
- سبب شهرت قرّاء سبعه 43
- قرّاء عشره 44
- قرّاء اربعة عشر 44
- عوامل اختلاف قرائتها 45
- تواتر قرآن و اختلاف قرائتها 47
- ارزیابی قرائتهای هفتگانه 48
- شرط قرائت صحیح متواتر 48
- قرائت حفص 49
- تلاوت قرآن و ثواب آن 50
- آداب قرائت قرآن 51
- اشاره 51
- 1- طهارت: 52
- 2- استعاذه: 52
- 4- تلاوت: 52
- 3- سکوت و استماع: 52
- 5- ترتیل: 53
- تجوید 53
- آداب باطنی قرائت قرآن 55
- فصل 4 کتابت قرآن 57
- خط رایج در حجاز 57
- ارزش قلم و نگارش 59
- اشاره 60
- 1- نوشتافزارها در کلام اللّه: 60
- نام نوشتافزارها 60
- 2- آنچه به جای کاغذ به کار میرفته: 62
- اهتمام به کتابت قرآن 62
- کاتبان قرآن 63
- گردآوری قرآن در زمان رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله 64
- مصحف حضرت علی علیه السّلام 65
- جمع قرآن در زمان ابو بکر 66
- مصحف امام یا قرآن عثمانی 69
- شیوه تدوین مصحف امام 70
- مدت نوشتن مصاحف و شماره آنها 71
- رسم المصحف 72
- نابود کردن سایر مصاحف 74
- سرگذشت مصاحف امام 75
- نشانهگذاری حروف و اصلاح رسم مصحف 77
- خلاصه مبحث کتابت قرآن مجید 80
- 1- نداشتن نسخه بدل 83
- فصل 5 اصالت قرآن کریم 83
- 2- همهخوانی قرآن و تواتر آن 84
- 3- تواتر قرآن از منظری نو 85
- 4- بر جا بودن اوصاف و امتیازات 87
- اشاره 89
- فصل 6 نامهای کلام اللّه 89
- کتاب 90
- قرآن 90
- ذکر 91
- فرقان 91
- تعریف قرآن 92
- معرّفی قرآن از زبان قرآن 92
- فصل 7 ترتیب و تنظیم قرآن مجید 95
- آیه تسمیه 97
- سوره 98
- اندازه سوره‌ها 99
- حروف مقطّعه 101
- اسامی سوره‌ها 103
- احزاب 104
- تأمّلی در اسامی سوره‌ها 104
- سوره‌های عزائم 109
- فایده و حکمت تقسیم قرآن به سوره‌ها 109
- اشاره 110
- سوره‌های مکّی و مدنی 110
- تفاوتهای کلّی سوره‌های مکّی و مدنی 111
- نسخ، ناسخ و منسوخ 112
- فصل 8 محکم و متشابه 114
- اشاره 116
- فایده آیات متشابه 116
- 1- نارسایی تعبیرات و الفاظ: 116
- 2- محدودیت اندیشه انسان 117
- 3- واداشتن مسلمین به تحقیق و بررسی 118
- 4- توجه دادن به مفسّر الهی 118
- توضیح 119
- تأویل 120
- اشاره 120
- 1- تأویل متشابه 120
- 3- مآل و سرانجام کار 121
- 2- تأویل به معنی تعبیر خواب 121
- ضرورت تأویل- تأویل ناروا 121
- شرایط تأویل 122
- راسخان در علم 122
- حدیث ثقلین 124
- فصل 9 تفسیر و سیر آن در نگاهی گذرا 126
- لزوم تفسیر 126
- دانشهای لازم برای مفسّر 127
- تفسیر بدون علم، تفسیر به رأی 128
- سیر تفسیر و تطوّر آن 129
- اشاره 130
- تفسیر نقلی- تفسیر تابعین 130
- 2- سعید بن مسیّب 131
- 1- سعید بن جبیر 131
- 3- مجاهد بن جبر 131
- 5- ابو سعید حسن بصری 132
- 4- عکرمه مولا ابن عبّاس 132
- اشاره 133
- تفسیر در سده سوم 133
- 1- جامع البیان فی تفسیر القرآن 134
- اسرائیلیّات 135
- 2- ترجمه تفسیر طبری 135
- 3- کشف الأسرار و عدّة الأبرار 136
- 4- روض الجنان و روح الجنان 138
- تفسیر اجتهادی 140
- 5- مجمع البیان لعلوم القرآن 140
- تفسیر در سده چهاردهم 142
- نگرش جدید در تفسیرنویسی 142
- بازگشت به قرآن 143
- 1- المنار، روش نو در تفسیر 143
- 2- المیزان فی تفسیر القرآن 145
- 3- تفسیر نمونه 147
- ترجمه قرآن 148
- 2- ترجمه آزاد 150
- 1- ترجمه تحت اللفظی 150
- 3- ترجمه معنایی 151
- فصل 10 معجزه سخن 153
- معجزه سخن 155
- آیه، بیّنه 157
- آیات تحدّی 158
- پیشینه تحدّی و معارضه 160
- روش معارضه 161
- آیا با قرآن معارضه شده؟ 161
- وجوه اعجاز قرآن 162
- اشاره 162
- 1- فصاحت کلمه و کلام 163
- 2- بلاغت برتر یا ابر رسانایی 165
- 3- هنرهای بدیعی، آرایههای ادبی 167
- امثال قرآن 169
- تصویر هنری در قرآن 171
- 4- معارف قرآن 174
- قسمهای قرآن 176
- 5- تشریع و قانونگذاری 178
- 6- قصههای قرآنی و خبرهای غیبی 180
- 7- نداشتن اختلاف و تناقض 182
- 8- اشارات علمی 183
- 9- اعجاز عددی در قرآن 185
- 10- آهنگ قرآن و جذبه آن 186
- نمایه 189
- آیات 190
- کسان، جایها 199
- فهرست موضوعی «1» 206
- کتابنامه 215
سوره
سوره
در کتب لغت چند معنی برای آن برشمرده‌اند که از آنهاست: منزلت بلند، حصار و دیوار گرد شهر. «1» در اصطلاح قرآنی، بخش مستقلّی از کلام اللّه است با نامی مخصوص که از چند آیه با تعیین و تحدید پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله تشکیل شده و از سوره دیگر با آیه تسمیه جدا می‌شود. پس تمام سوره‌ها- بجز سوره برائت (توبه)- با آیه شریفه «بسم اللّه الرّحمن الرّحیم» شروع می‌شود.
تقسیم قرآن مجید و نامگذاری هر قسمت به «سوره»، به هدایت و تبعیّت از سخن خداست که در چند آیه «سوره» را به همین معنی اصطلاحی استعمال کرده مانند: سُورَةٌ أَنْزَلْناها وَ فَرَضْناها وَ أَنْزَلْنا فِیها آیاتٍ بَیِّناتٍ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ «2» « [این] سوره‌ای است که آن را نازل و آن را فرض گردانیدیم و در آن آیاتی روشن فروفرستادیم، باشد که شما پند پذیرید.»
قرآن کریم 114 سوره دارد که بعد از فاتحة الکتاب- نخستین سوره- به ترتیب از سوره‌های بلند به کوتاه مرتّب شده. در این باب که آیا توالی سوره‌ها در کتاب خدا به دستور پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله بوده یا نظر صحابیان؟
دکتر رامیار می‌نویسد:
«مطالعه دامنه‌دار در زمینه علوم قرآنی همیشه تأکید دارد که نظم سوره‌ها به فرمان پیامبر خدا تعیین شده است. و ... به یاد بیاوریم که پیامبر اکرم هر سال قرآن را با جبرئیل مقابله می‌فرمود و سال آخر دو بار این مسأله پیش آمد». «3»
__________________________________________________
(1) المفردات: سور. راغب در وجه تسمیه سوره قرآن می‌نویسد: سوره قرآن را به جهت شباهت به حصار گرداگرد شهر [که در قدیم معمول بوده] بدین نام خوانده‌اند، چون همانند «سور بلد» آیات را دربرمی‌گیرد.
ابو الفتوح نیز همین توجیه را- جزء معانی دیگر- نقل کرده. (روض الجنان، 1/ 15).
(2) نور/ 1. (ترجمه از فولادوند).
(3) تاریخ قرآن، 430. بیشتر قرآن پژوهان دیگر نیز بر همین عقیده‌اند. در این میان صبحی صالح در پاسخ کسانی که به استناد مصاحف بعضی صحابه- که ترتیبی دیگر داشته- ترتیب سور را (برخلاف آیات هر سوره) توقیفی نمی‌دانند، چنین استدلال می‌کند که: آن مصاحف شخصی بوده نه رسمی و عمومی (پس می‌توانستند به رأی خود مرتّب کنند). امّا وقتی عثمان ترتیب فعلی را در مصحف امام داد آنها نیز پذیرفتند.
اگر معتقد بودند که این کار به آنها واگذار شده، همچنان ترتیب مصاحف خود را رعایت می‌کردند نه ترتیب سور را در مصحف امام. مباحث فی علوم القرآن، 71.