آشنایی با علوم قرآنی صفحه 99

بنابراین ترتیب سور و جای قرار دادن آنها به اشاره و رهنمود حضرت رسول بوده است نه اجتهاد صحابیان یا ترتیب نزول، «1» چنان که آیات هر سوره هم به دستورشان مرتب شده.

اندازه سوره‌ها

اندازه سوره‌ها

چون نظری به کتاب خدا افکنیم آشکارا می‌بینیم شماره آیات سوره‌ها و تعداد کلمات آیات متفاوت است، و در نتیجه بعضی سوره‌ها کوتاه و برخی طولانی است.

بلندترین سوره‌ها «البقره» است که 286 آیه دارد و در مدینه نازل شده و دومین سوره در ترتیب قرار گرفتن در مصحف است و دارای فضیلت زیادی می‌باشد. «2» در سرآغاز این سوره هدف و مقصد کتاب خدا که «هدایت» است بیان شده، و در سراسر قرآن این هدف به صورتهای مختلف پی‌گیری شده: هدایت در عقیده و اندیشه با دعوت به توحید، هدایت در گفتار و رفتار فردی و اجتماعی با دعوت به توحید کلمه و اخوّت و وحدت. «3»

__________________________________________________
(1) بنابر بعضی اخبار، جبرئیل امین سالی یک بار آیات قرآن را با رسول مکرّم صلّی اللّه علیه و اله بازخوانی می‌کرد. این کار را اصطلاحا «عرض» خوانند. در آخرین سال حیات حضرت، پیک الهی دو بار، تمام قرآن را بازخوانی کرد که آن را «عرضه اخیر» نامند.

از این عمل معلوم می‌شود که در اواخر عمر حضرت، سوره‌ها مشخّص و مرتّب بوده به اصحاب اعلام شده بود. سیوطی نیز می‌نویسد: «... سیاق سوره‌ها مانند سیاق آیات و حروف قرآن است که همه‌اش از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و اله می‌باشد.» ترجمه الاتقان، 1/ 214.

(2) رشید الدین میبدی می‌نویسد: «بو ذر غفاری از مصطفی صلّی اللّه علیه و اله پرسید که از قرآن کدام سوره مه؟ جواب داد که سورة البقرة. پرسید که از این سوره کدام آیت بزرگوارتر؟ گفت: آنچه در آن کرسی یاد کرده است، یعنی «آیة الکرسی» که پنجاه کلمه است همه تقدیس خداوند عزّ و جلّ». کشف الأسرار و عدّة الأبرار، 1/ 40 مقصود آیه 255 آن سوره است. نیز می‌نویسد: «مصطفی صلّی اللّه علیه و اله لشکری به جایی می‌فرستاد و در میان ایشان پیران و مهتران بودند. یکی که از ایشان به سن کمتر و کهتر بود بر ایشان امیر کرد، به سبب آن که سورة البقره دانست» (همان 1/ 39). این خبر از جهات گوناگون قابل تأمّل و بهره‌گیری است، از جمله آن که معیار امتیازات اجتماعی را در عصر پیامبر نشان می‌دهد.
(3) شرح موضوع «هدایت» در قرآن مجید چندان گسترده است که باید در کتابی خاصّ بیان شود و از بحث ما-