- مقدمه 1
- پیشگفتار 4
- مناظرات امام رضا (علیه السلام) 8
- اشاره 8
- مناظره با جاثلیق (بزرگ مسیحیان) 10
- مناظره با راس الجالوت (بزرگ یهودیان) 15
- مناظره با هربذ (بزرگ زرتشتیان) 19
- مناظره با عمران صابی 20
- مناظره با سلیمان مروزی (متکلم معروف خراسان) 27
- مناظره با علی بن محمد بن الجهم درباره عصمت انبیا 29
- مناظره با پیروان مکاتب مختلف در بصره 35
- الف) نهضت ترجمه 37
- تأملی در محتوای مناظرات 37
- اشاره 37
- ب) ورود مکاتب فکری 38
- ج) عدم توانایی پاسخگویی دانشمندان 39
- ب) خلقت عالم 41
- الف) اثبات کائن اول 41
- اشاره 41
- توحید 41
- ج) مسأله «بداء» 42
- الف) اثبات نبوت خاتم انبیاء 45
- نبوت 45
- ب) معرفی درست حضرت عیسی 46
- ج) اثبات تحریف انجیل 47
- د) اثبات سایر انبیاء 48
- و) عصمت انبیاء 49
- ه) محوریت اثبات نبوت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) 49
- امامت 51
- 1 تخریب شخصیت علمی امام (پایین آوردن مقام علمی امام) 53
- هدف مأمون از ترتیب دادن مناظرات 53
- 2 اهداف دیگر 55
- اشاره 55
- ب) سرگرم کردن مردم 56
- اشاره 56
- الف) انحصار مقام والای امام در بعد علمی 56
- ویژگی های مناظرات امام 56
- ج)معرفی شدن به عنوان زمامدار عالم 56
- 1.مناظره بر اساس مشترکات قابل قبول 57
- 2. احترام برای مناظره کنندگان 57
- 3 دعوت از مخالفان برای گفتگو 58
- 4 آشنایی کامل به علوم گوناگون 59
- برکات مناظرات امام 60
- اشاره 60
- 2 نشر علوم و معارف اهل بیت (علیهم السلام) 61
- 1 نشان دادن روح آزادمنشی اسلام 61
- 3 آشکار شدن مقام والای اهل بیت(علیهم السلام) 61
- درس هایی که از مناظرات امام باید گرفت 62
- 4 هدایت منحرفان 62
- 5 افشای خطوط انحرافی 62
نیافتن جوابی قانع کننده، باعث ترویج شبهات در میان مسلمانان می شد.
ب) ورود مکاتب فکری
از تبعات نهضت ترجمه کتب بیگانه، آشنایی مسلمانان با مکاتب و افکار گوناگون بود. در زمان مامون فرهنگ های هندی و یونانی به خاطر رفت و آمدهای فراوان به شهرهای مختلف اسلامی گسترش یافت. البته آن ها هم بی تأثیر از تفکر اسلامی نبودند و اندیشه های اسلامی به لحاظ شکلی و موضوعی از فرهنگ یونانی متأثر شد. از لحاظ شکلی یعنی منطق یونانی به اندیشه های اسلامی راه پیدا کرد و راه جدل و تحقیق و برهان باز شد و به لحاظ موضوعی، تأثیری که بر متکلمان گذاشته بود قابل ملاحظه است.
در دربار مامون افراد مسیحی و زرتشتی و یهودی و سایر مذاهب و فرقه ها وجود داشتند. حتی آنان مایل به ترویج عقاید خود بودند و اینگونه آزادی برای افراد غیرمسلمان، زمینه آشنایی مسلمانان را با اینگونه افکار و افراد فراهم ساخت.(1)
چون منطقه خراسان اساساً خاستگاه ادیان گوناگون و آمیزش با مذاهب گوناگون مانند زرتشتیان و مسیحیان و یهودیان و مانویان و مزدکیان و بودائیان و ادیان ابتدایی بوده است؛ این منطقه در اوایل قرن سوم هجری (همزمان با ورود امام رضا (علیه السلام) به این منطقه) مهمترین کانون های نگاهبان از باورهای کهن ایرانی از جمله کیش زرتشت بود. علاوه بر این، حکومت، امنیت خوبی
1- ر.ک: قیومی، جواد، صحیفه الرضا(علیه السلام)، ص30.