قلب، عقل، علم و کلام از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 40

و در مســايل عملي خير را از شــر تشخيــص دهد.

از ميان همه جانداران انسان را چنين آفريده كه در همان اوّل پيدايش و هست شدن خود را درك كند و بداند، كه او اوست و سپس او را به حواس ظاهري مجهز كرده، تا به وسيله آن ظواهر موجودات محسوس پيرامون خود را احساس كند و نيز او را به حواس باطني چون اراده و حب و بغض و اميد و ترس و امثال آن مجهز كرده تا معاني روحي را به وسيله آن‌ها درك كند و به‌وسيله آن معاني نفس او را با موجودات خارج از ذات او مرتبط سازد و پس از مرتبط شدن، در آن موجودات دخل و تصرّف كند، ترتيب دهد، از هم جدا كند، تخصيص دهد، تعميم دهد و آن‌گاه در آن‌چه مربوط به مسايل نظري و خــارج از مــرحلــه عمل است تنها نظر دهد و حكم كند و در آن‌چه مربوط به مسايل عملي است و مربوط به عمـل است حكمــي عملـي كنـد و ترتيب اثـر عملـي بدهد.

همه اين كارها كه مي‌كند بر طبق مجرايي مي‌كند كه فطرت اصلي او آن را تشخيص داده است و اين همان عقل است. (1)

(74) قلب، عقل، علم و كلام

ســلامـت عقـــل چيســت ؟

مـــراد بــه عقــل در كــلام خــداي تعــالي آن ادراكي است، كه با سلامت فطرت بـــراي انســـان دســت دهــد.

اين‌جاست‌كه معناي جمله «...يُبَيِّنُ‌اللّهُ لَكُمُ‌الاْياتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ـ اين‌چنين، خدا آيات خود را براي شما روشن و تبيين مي‌كند شايد تعقل كنيد،» (61 / نور) روشن مي‌شود، چون در اين جمله بيان خدا مقدمه تماميّت علم است و تماميت علم هم مقدمه عقل و وسيله به‌سوي آن است، هم‌چنان كـه در جـاي ديگـر فرموده: «وَ تِلْكَ الاَْمْثالُ نَضْرِبُها لِلنّاسِ وَ

1- الميـــــــــــــــــزان ج 4، ص 58 .

سلامت عقل چيست؟ (75)

ما يَعْقِلُهـا اِلاَّ الْعـالِمُـونَ ـ همـه ايـن مثـل‌هـا را بـراي انسـان مي‌زنيـم، ولي وي آن‌ها را تعقل نمي‌كنــد، مگـر كسـاني كــه عالـم بـاشنــد.» (43 / عنكبــوت)