قلب، عقل، علم و کلام از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 49

اين آيه نظريه علماي نفس را تأييد مي‌كند كه مي‌گويند: لوح نفس بشر در ابتداي تكـونش از هر نقشـي خـالـي است و بعـدا خرده خرده چيـزهايي در آن نقش مي‌بندد .

البتــه اين دربــاره علم نفـس است به غير خـودش، چون عرفا علم به خويشتن را «يَعْلَمُ شَيْئا» نمي‌گويند و دليل قرآني بر اين، قول خداي تعالي است كه در آيات قبلي درباره كسي كه به حد ارذل‌العمر برسد فرمود: «تا پس از دانايي هيچ نداند،» چه اين از ضروريات است كه چنين كسي در چنين حالي به نفس خود عالم هست و هر چه پيرتر شود نسبت به خودش جاهل نمي‌شود.

بعضي از مفسرين به عموم آيه استدلال كرده‌اند بر اين كه علم حضوري يعني علم

شروع علم انسان از لحظه تولد (91)

انسـان به خـودش مـاننـد سـايـر علـوم يعنـي علـوم حصـولـي در ابتـداء پيدايش انسان نبوده و بعـدا در نفـس پيـدا شـده اسـت. ولي ما پـاسـخ مي‌گـوييـم كـه عمـوم آيـه شـريفـه منصرف به علم‌هاي معمولي يعني حصـولـي است كه، شـاهـدش همـان آيه است كه قبــلاً اشــاره كــرديــم و اين كه فرمود: «شما را گوش و ديدگان و دل‌ها داد،» اشاره است به مبادي علم كه خداي تعالي به انسان انعام كرده، چه مبدأ تمامي تصورات حواس ظاهري است، كه عمده آن‌ها حس بــاصــره و حـس سـامعـه است. و آن حواس ديگر يعني لامسـه و ذائقــه و شـامـه به اهميت آن دو نمـي‌رسنـــد و مبــدأ تصـــديــق و فكـــر قلـــب اســت. (1)

1- الميــزان ج 24، ص 213 .

(92) قلب، عقل، علم و كلام

رابطـه علـم و هـدايـت و تعليـم الهي

«عَلَّمَ الاِْنْسـانَ ما لَمْ يَعْلَمْ،»

«بشــر را چيـزهـايي يـاد داد كه نمـي‌دانسـت.» (5 / علـق)