قلب، عقل، علم و کلام از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 66

«...قالَ رَبِّ اَرِنيآ اَنْظُرْ اِلَيْكَ قالَ لَنْ تَراني...»

«...گفت: پـروردگـارا خـــودت را بـه مـن بنمـا كه تـرا بنگـرم گفت: هرگز مرا نخواهي ديد، ولي به اين كوه بنگر اگر به جاي خويش برقرار ماند، شـايـد مـرا تواني ديد!» (143/اعراف)

در جمله فوق، موسي عليه‌السلام از پروردگار متعال درخواست كرده، كه او را علم ضروري به مقام پروردگارش ارزاني بدارد، چون خداي‌تعالي قبلاً به او علم نظري ـ پي‌بردن از آيات و موجودات او به خود او ـ را ارزاني داشته بود و از اين هم بيشتر و بالاتر او را براي رسالت و تكلّم كه همان علم به خدا از طريق سمع است، برگزيده بود. موسي مي‌خواست از طريق رؤيت كه همان كمال علم ضروري است، نيز علم به او پيدا كند و خداوند بهترين مايه اميد است.

(120) قلب، عقل، علم و كلام

و قهـرا وقتـي مسئلـه رؤيـت خـدا بـه آن معنـا كـه گفتـه شـد در چنــد جـاي قـرآن بـراي روز قيـامـت اثبـات شـد نفـي ابـدي آن در جملـه «لَـنْ تَـرانـي» راجـع بـه دنيـا خـواهـد بـود و معنـايـش ايـن مي‌شـود كـه ـ مـادامـي كـه انسـان در قيـد حيـات دنيـوي و بـه حكـم اجبـار سـرگـرم اداره جسـم و تـن خـويـش و بـرآوردن حـوائـج ضـروري آن اسـت، هـرگـز بـا چنيـن تشـريفـي مشـرف نمـي‌شـود، تـا آن كـه بـه‌طور كلّـي و به تمـام معنـاي كلمـه از بدنش و از توابع بدنش منقطع گردد، يعني بميرد و تو اي موسي هرگز توانايي ديدن مـن و علم ضـروري مـن را در دنيـا نـداري، مگر اين كه بميري و به ملاقات من آئي. آن وقت است كه آن علم ضروري را كه درخواست مي‌كني نسبت به من خواهي يافت.

موعد ديدار و زمان دسترسي به علم ضروري (121)

احـاطه و نزديكي خدا به انسان

«وَ لَقَــدْ خَلَقْنَــا الاِْنْســانَ وَ نَعْلَــمُ مــا تُوَسْوِسُ بِه نَفْسُهُ‌وَنَحْنُ اَقْرَبُ اِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْــوَريـدِ.»

«ما انسان را آفريديم و مي‌دانيــم، چــه چيزهايي را دلش وسوسه مي‌كند و ما از رگ گـــردن بــه او نــزديــك‌تــريـم.» (16 / ق)

مراد به خلقت انسان وجود تدريجي اوست كه لايزال تحول مي‌پذيرد و وضع جديد به خود مي‌گيرد، نه تنها تكوين در اول خلقتش، هر چند كه تعبير در آيه تعبير به گذشته است ولي از آن‌جايي كه انسان «و هم‌چنين هر مخلوق ديگر كه حظي از بقا دارد،» همان‌طور كه در ابتداء به‌وجود آمدنش محتاج پروردگار خويش است، هم‌چنين در بقاء خود نيز محتاج به عطاي اوست.