قلب، عقل، علم و کلام از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 74

آشنائيم در آن تخلف راه مي‌يافت و احيانا ممكن بود اثر نكند، بنابراين، اين علم از سنخ ساير علوم و ادراكات متعارفي كه قابل اكتساب و تعلمند، نيست.

خــدا در جملــه «...وَ اَنْزَلَ اللّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَالْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ...،» (113 / نساء) كه خطابي است، مخصوص شخص پيغمبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله اشاره به همين علم كرده است. اين خطاب خاص پيغمبر است و ما به درستي و آن طور كه بايد، نمي‌توانيم اين خطاب را درك كنيم، زيرا ما ذوق اين نحوه علم و شعور را نداريم ولي از دو آيه ذيل و امثال آن تا اندازه‌اي براي ما واضح مي‌شود، كه اين «اَنْزَلَ» كه در آيه بالا ذكر شده، از سنخ‌علم است. خدا مي‌فرمايد: «هركس دشمن جبرئيل‌است، اوست‌كه قرآن‌را بر قلب‌تو نازل كــرده،» و در جاي ديگــر مي‌فرمايد: «من تنها از آن‌چه به من وحي مي‌شود پيروي مي‌كنم.»

مراد از انزال و تعليم در آيه فوق دو نوع علم است: يكي علمي است كه از رهگذر وحي و فرود آمدن روح‌الامين بر پيغمبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله پيدا مي‌شود و ديگري علمي كه به واسطه القاء

عصمت، يك نوع علم خاص (135)

در قلــب و الهــام پنهــاني به پيغمبــر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله بــدون دخــالــت ملــك، حاصل مي‌شود .

مراد از آيه «و آن‌چه را نمي‌دانستي به تو آموخته» اين است: يك نوع علمي به تو داد كه اگر آن علم را از طرف خودش به تو عطا نمي‌كرد، اسباب عادي كه علوم اكتسابي انسان را به او مي‌آموزد، كافي نبود چنين علمي به تو بدهد. (1)

تفــاوت علــم خــاص عصمــت بـا سـايـر علـوم

علمي كه آن را «عصمت» مي‌ناميم، با ساير علوم از اين جهت مغايرت دارد، كه اين علم اثرش كه همان بازداري انسان از كار زشت و واداري به كار نيك است، دائمي و قطعي است و هرگز از آن تخلف ندارد. به خلاف ساير علوم كه تأثيرش در بازداري انسان غيردائمي است. هم‌چنان كــه قرآن كريم فرموده: «آن را انكار نمودند با اين‌كه دل‌هايشان بدان يقين‌داشت.» (14/نمل)

1- الميـزان ج 9، ص 125 .

(136) قلب، عقل، علم و كلام