قلب، عقل، علم و کلام از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 93

1- الميــــــزان ج 37، ص 190 .

(172) قلب، عقل، علم و كلام

فصل دوازدهم:كلام و تكلّم نزد خدا

كــلام و منشــأ مبـاحـث علــم كـــلام

«...مِنْهُمْ‌مَنْ‌كَلَّمَ‌اللّهُ...»(253/بقره)

بحــث كلام از قديم‌ترين بحث‌هايي است كه علماي اسلام را به خود مشغول داشته و اصــلاً علم كلام را به همين مناسبت علم كلام ناميده‌اند، چون از اين‌جا شروع شده كه آيا كــلام خــدا قــديــم است يـا حـــادث ؟

«اشاعره» قائل بودند به اين كه كلام خدا قديم است و گفتار خود را چنين تفسير كردند كه منظور از كلام معاني ذهني است، كه كلام لفظي بر آن‌ها دلالت مي‌كند و اين

-173

معاني همان علوم خداي سبحان است، كه قائم به ذات اوست و چون ذات او قديم است صفات ذاتي او هم قديم است و امّا كلام لفظي خدا كه از مقــولات صوت و نغمــه است حــادث اســت، چــون زائــد بــر ذات و از صفــات فعــل اوست.

در مقابل «معتزله» قائل شدند، به اين كه كلام خدا حادث است. چيزي كه هست گفته خود را تفسير كرده‌اند، به اين كه منظور ما از كلام، الفاظي است كه طبق قرارداد لغت دلالت بر معاني مي‌كند و كلام عرفي هم همين است و اما معاني نفساني كه اشاعره آن را كــلام ناميـده‌انــد، كــلام نيست، بلكه صورت‌هاي علميه است، كه جايش در نفس است.