قلب، عقل، علم و کلام از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 94

مؤلف ـ (نظر استاد علامه)

و بياني كه اين نزاع را از ريشه برمي‌كند، اين است كه صفت علم در خداي سبحان به هر معنايي گرفته شود، چه عبارت باشد از علم تفصيلي به ذات و علم اجمالي به غير و چه عبارت باشد، از علم تفصيل به ذات و به غير در مقام ذات، ـ اين دو معنا دو جور

(174) قلب، عقل، علم و كلام

معنايي است كه از علم ذاتي خدا كرده‌اند ـ و چه عبارت باشد، از علم تفصيلي قبل از ايجاد بعد از ذات و يا عبارت باشد، از علم تفصيلي بعد از ايجاد و ذات هر دو، به هر معنا كه باشد «علم حضوري» است، نه «حصولي» و آن‌چه معتزله و اشاعره بر سرش نزاع كرده‌اند علم «حصولي» است، كه عبارت است از مفاهيم ذهني كه از خارج در ذهن نقش مي‌بنــدد و هيــچ اثــر خــارجــي نــدارد ـ آتــش ذهنــي ذهــن را نمــي‌ســوزاند و تصــور نــان صــاحــب تصور را سير نمي‌كند ـ مفهوم و ماهيت در تمامي زواياي عــالــم بــه جـز ذهــن انسان‌ها و يا حيــوانــاتي كه اعمال حيوي دارند و با حواس ظــاهـري و احساسات بـاطنـي خـود كارهاي زندگي را صورت مي‌دهند وجود ندارند.

و خــداي سبحــان منــزه اســت، از اين كه ذهــن داشتــه بــاشــد، تــا مفــاهيم

كلام و منشأ مباحـث علــم كـــلام (175)

در ذهــن او نقش ببنـدد. (1)

مفهـوم تكلم و كلام نزد خدا

«قــالَ يـا مُـوسي آ اِنِّي اصْطَفَيْتُـكَ عَلَـي النّـاسِ بِـرِسـالاتـي وَ بِكَـلامـي...،»

«گفت: اي موسي من ترا به‌پيغمبري و به سخن گفتن خويش از مردم برگزيدم... .»