زلال اندیشه رضوی: مجموعه مقالات برگزیده همایش صفحه 12

سخنان آن حضرت در خصوص اثبات مدعای خود، با اصول منطقی و عقلانی همراه بوده است به گونه ای که عنصر تعقل و خردورزی جزء لاینفک استدلال های آن امام در هنگام احتجاج و استدلال بوده است. قوه استدلال آن حضرت به حدی بود که دیگران در برابر منطق آن حضرت، توان خود را از دست می دادند و بی اختیار تسلیم مقام علمی او می شدند و زبان به عجز و ناتوانی خود می گشودند. (1)

امام رضا علیه السلام و به کار گیری عقل در امور نظری

اشاره

آنسان که در دنیای آفرینش، موجود بالغیر را به موجود بالذات مستند می سازند، در دنیای علم نیز می باید معلوم نظری به بدیهی مستند گردد، زیرا امور نظری که نوعی معمّا در عالم هستی است تنها با ارجاع به امور بدیهی قابل حلّ می باشد. این نوع استدلال که باید امور نظری را به امور بدیهی مستند ساخت، در مباحث کلامی امام رضا علیه السلام فراوان آمده است که در این مجال برخی از آن موارد را با اختصار یادآور می شویم.

1. عقل و استناد حدوث اراده به امر بدیهی

از جمله موارد نظری که امام رضا علیه السلام با ارجاع به بدیهیات، آن را حلّ کرده و برای همگان قابل فهم نموده است، مسأله حدوث اراده خداوند است. آن حضرت برای اثبات این مطلب که اراده حادث است نه ازلی، در مناظره علمی با متکلم زبردستی چون سلیمان بن مروزی فرمود: اراده از دو حال بیرون نیست، یا ازلی و یا حادث است: «امّا ان تکون ازلیه او حادثه و سپس فرمود: اگر اراده ازلی باشد حادث نیست و اگر حادث باشد نمی تواند ازلی