زلال اندیشه رضوی: مجموعه مقالات برگزیده همایش صفحه 15

ناملایمت ها و جلب منفعت، نیافتم دانستم که این بنیان را معماری است و سپس به وجود او اعتراف کردم، و افزون بر آن، از چرخش فلک که به قدرت فلک می چرخد، و پدید آمدن ابرها و وزیدن بادها و جریان خورشید، ماه و ستارگان و غیر آن، از آیات شگفتی برانگیز و روشن دریا فتم که این امور را خالق و آفریننده ای است.»

بنابراین ما سوی الله که عاری از وجود ذاتی است تنها وجودی مرآتی داشته و به عنوان آیه و نشانه وجود واجب الوجود به شمار می آیند.

3. کاربرد عقل در اثبات توحید صفاتی

توحید در صفات مانند توحید در ذات از اصول معارف اسلامی و از عالی ترین اندیشه های بشری است که در مکتب اهل بیت تبلوری ویژه دارد.

همان گونه که توحید ذاتی به معنای نفی شریک و نفی مثل و مانند داشتن است. «لیس کمثله شیء» (1) توحید صفاتی نیز به معنای نفی هرگونه کثرت و نفی ترکیب از ذات اقدس حق است. یعنی با آنکه ذات خدا، به اوصاف جمال و جلال متصف است فاقد جنبه های مختلف عینی است، یعنی صفات خدا در عین کثرت متحد بوده و تمامی آنها عین ذات خداست؛ چرا که اختلاف ذات خدا با صفات و نیز اختلاف صفات با یکدیگر، مستلزم محدودیت وجود حضرت او است، این در حالی است که وجود او نامحدود و عاری از هرگونه صفات محدود کننده وجود اوست.

امام رضا علیه السلام در سخنی شبیه خطبه اوّل نهج البلاغه امام علی علیه السلام، (2) به یک لحاظ، هم صفات را از ذات خدا نفی کرده و می فرماید: «اوّل عباده الله معرفته واصل معرفه الله توحیده، ونظام توحید الله تعالی نفی الصفات عنه لشهاده