اوضاع طبیعی و انسانی قیامت از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 18

2 ـ با نفخه دوم همه زنده مي‌شوند!

در صور نفخه ديگري دميده مي‌شود كه ناگهان همه از قبرها برمي خيزند و منتظر مي‌ايستنــد تـا چــه دستــوري بـرسد و يا چه رفتــاري با ايشــان مي‌شــود و يا برمي‌خيزند و مبهـوت و متحيّـر نگاه مي‌كننـد.

و اين‌كه در اين آيه آمده كه بعد از نفخه دوم بر مي‌خيزند و نظر مي‌كنند، منافاتي با مضمون آيه «وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَاِذا هُمْ مِنَ الاَْجْداثِ اِلي رَبِّهِمْ يَنْسِلُــونَ،» (51 / يس) و آيه «يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ اَفْـواجـا،» (18 / نبأ) و آيه «وَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي‌الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي‌السَّمواتِ وَ مَنْ‌فِي‌الاَْرْضِ،» (87 / نمل) ندارد، براي اين‌كه فزعشان و دويدنشــان به سوي عرصه محشر و آمدن آنان فوج فوج بدان‌جا، مانند بپاخاستن و

(40) اوضاع طبيعي و انساني قيامت

نظر كردنشان حوادثــي نزديك بهمنـد و چنان نيست كـه بـا هـم‌منافات داشتـه باشند.

3 ـ تاريكي زمين زايل مــي‌گــردد!

«وَ اَشْــرَقَتِ الاَْرْضُ بِنُورِ رَبِّها...،» «اِشْراقُ الاَْرْض» به معناي نوراني شدن زمين است. بعيد نيست مراد از اشراق زمين به نور پروردگارش آن حالتي باشد كه از خصايص روز قيامت است، از قبيل كنار رفتن پرده‌ها و ظهور حقيقت اشيا و بروز و ظهور واقعيت اعمال، از خير يا شر، اطاعت يا معصيت، حق يا باطل، به طوري كه ناظران حقيقت هر عملي را ببينند، چون اشراق هر چيزي عبارت است از ظهور آن به وسيله نور و اين هم جـاي شـك نيست، كـه ظهـور دهنـده آن روز خداي سبحـان است، چـون غيـر از خـدا هـر سبب ديگري در آن روز از سببيت ساقط است. پس اشيا در آن روز با نوري كه از خداي تعالي كسب كرده روشن مي‌شوند.

كلياتي از آغاز و انجام قيامت (41)

و اين اشراق هر چند عمومي است و شامل تمامي موجودات مي‌شود و اختصاصي به زميــن ندارد، وليكــن از آنجا كه غرض بيــان حالت آن روز زميــن و اهل زمين است، لذا تنهــا از اشراق زميــن سخن گفتــه و فرمـوده: «وَ اَشْرَقَتِ الارْضُ بِنُورِ رَبِّها.»

و اگــر بــه جــاي كلمــه اللّه كلمــه رب را آورده بــراي تعريــض بر مشركيــن است، كه منكر ربوبيــت خــداي تعالــي بــراي زميــن و موجــودات زمينــي هستنـد.