اوضاع طبیعی و انسانی قیامت از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 37

(78) اوضاع طبيعي و انساني قيامت

است، معذلــك شامل غير آن هم مي‌شــود، ماننــد آيــه: «يَوْمَ هُمْ بارِزُونَ لا يَخْفــي عَلَي‌اللّهِ مِنْهُمْ شَيْ‌ءٌ...،» (16/غافر) و آيه: «يَوْمَ تُوَلُّونَ مُدْبِرينَ ما لَكُمْ مِنَ‌اللّهِ‌مِنْ عاصِمٍ...،» (33 / غافر) و آيه: «يَوْمَ لا تَمْلِــكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئا وَالاَْمْــرُ يَوْمَئِذٍ لِلّــهِ،» (19/انفطار) و همچنين آياتي ديگر .

و بـه خـوبـي واضـح است كه اين اوصاف مختص به روز قيامت نيست، چون هيچ وقت چيزي بر خدا پوشيده نيست و هيچ وقت چيزي، كسي را از غضب او نگاه نمي‌دارد و هيچ وقت كسي قدرتي ندارد تا براي كسي كاري صورت دهد، مگر به اذن او و خلق و امـر هــم هميشــه از آن اوســــت .

چگونگي تكلم در روز قيامت

چگونگي تكلم در روز قيامت (79)

اما اين‌كه تكلّم در قيامت به چه‌معناست مي‌گوييم: تكلّمي‌كه در ميان ما مردم متداول اسـت عبـارت اسـت از استخـدام صـوت‌ها و تركيـب آن بـه نحـوي از وضـع و اعتبـار، كـه دلالـت كنـد بـر آن معـاني كـه در ضماير و دل‌ها نهفته است و اين معنا را احتياج اجتماعي به تبادل اغــراض و منـويـات متداول كــرده، چون نه مي‌تــوان از تفاهــم افراد با يكديگر و تبـادل اغـراض صـرفنظـر كـرد و نـه راهـي غيــر استخــدام اصوات بــه درون دلــهـا وجـــود دارد .

آري، سخن گفتن، از اسباب و وسايل اجتماعي است كه مابه وسيله آن به معاني و اغراض نهفته در دلها پي مي‌بريم.

پس قوام آن و علت پيدايشش اين بوده كه انسان از احاطه به آنچه كه در اذهان و

(80) اوضاع طبيعي و انساني قيامت

دلهاست عاجز مانده و قطعا اگر حسي مي‌داشته كه به وسيله آن، معاني ذهني يكديگر را درمي‌يافت، همانطور كه مثلاً چشم نورها و رنگها و لامسه حرارت و بـرودت و نـرمـي و زبري را درمي‌يابد، احتياجـي بـه وضـع واژه‌هـا و سپس تكـلم بـا آنهـا پيـدا نمي‌كرد و آنچـه امروز در ميـان مـا بـه نـام كلمـه و يـا كـلام نـاميـده مـي‌شود وجـود نمي‌يافت و همچـنين اگـر نـوع بشـر مـاننـد سـايـر انـواع حيـوانات مي‌توانست بطـور انفرادي زندگي كنـد بـاز از تكلـم و سخـن گفتن خبـري نبـود و نطق بشر باز نمـي‌شـد.