اوضاع طبیعی و انسانی قیامت از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 38

آري، نشأه دنيا، مثل اينكه از دو عالـم غيب و شهـود يعنـي محسـوس و بيرون از حس تـركيب شـده و مـردم احتيـاج مبـرم دارنـد بـه اينكه ضماير يكديگر را كشف نمــوده و بدان اطلاع يابند.

حال اگر عالمي را فرض كنيم كه شهادت صرف باشد و در آن غيب و نامحسوسي

چگونگي تكلم در روز قيامت (81)

نباشد، احتياجي به‌تكلم و نطق پيدانمي‌شود و اگر هم درپاره‌اي از حالات آن عالم اطلاق كـلام بكنيم، مصــداق و معنايـش ظهـور پاره‌اي از ضماير اشخاص است براي يكديگر.

و نشأه‌اي كه داراي چنين وضعي باشد همان نشاه قيامت است، چه خداي تعالي آن را به‌امثال: «يَوْمَ تُبْلَي السَّرائِر ـ روزي كه ضماير آشكار مي‌شود،» توصيف كرده و همين معنا از آيه: «فَيَوْمَئِذٍ لا يُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ اِنْسٌ وَ لا جانٌّ» (39 / رحمن) «يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسيمـاهُــمْ فَيُؤْخَــذُ بِالنَّواصــي وَالاَْقْــدامِ،» (41 / رحمن) نيــز استفــاده مي‌شــود.

ظهور ملكات نفساني به جاي تكلم در قيامت

حال اگر بگويي: بنابر اين نبايد در قيامت دروغي يافت شود و حال آن‌كه قرآن تصريح دارد بر اين‌كه در آن‌جا نيز دروغ هست و مي‌فرمايد: «وَ يَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَميعا ثُمَّ

(82) اوضاع طبيعي و انساني قيامت

نَقُولُ لِلَّذينَ اَشْرَكُوآا اَيْنَ شُرَكآؤُكُمُ الَّذينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ، ثُمَّ لَمْ تَكُنْ فِتْنَتُهُمْ اِلاّ اَنْ قالُوا وَاللّهِ رَبِّنا ماكُنّامُشْرِكينَ»(22و23/انعام)، «اُنْظُرْ كَيْفَ كَذَبُوا عَليآاَنْفُسِهِمْ...،»(24/انعام) ونيزمي‌فرمايد:«يَوْمَ‌يَبْعَثُهُمُ‌اللّهُ جَميعا فَيَحْلِفُونَ لَهُ كَمايَحْلِفُونَ‌لَكُمْ وَيَحْسَبُونَ‌اَنَّهُمْ عَلي شَيْ‌ءٍ اَلااِنَّهُمْ‌هُمُ‌الْكاذِبُونَ،»(18/مجادله) در جواب‌مي‌گوييم: اين‌ازباب‌ظهورملكات است.

توضيح‌اين‌كه انسان وقتي درباره نفسانيّات خود فكر مي‌كند، در نفس خود اسراري نهاني مشاهده مي‌كند، بدون اين‌كه در اين‌مشاهده احتياج پيداكند،به اين‌كه به‌خودبگويد در درون دل من چه چيزهايي است، چون باطن هر كسي براي خودش مشهود است نه غيب و در درك آن، زبان و تكلّم هيچ دخالتي ندارد و ليكن با اين‌كه دخالت ندارد مي‌بينيــم، كـه در حيــن تفكــر صورت كلامي را در دل تصور مي‌كنيم و در دل با خود حرف مي‌زنيم و چـه بسـا مـي‌شود كه زبــان را هم به كار بسته آنچه كه به فكر ما مي‌گـذرد به زبان جاري مي‌سازيم.