اوضاع طبیعی و انسانی قیامت از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 55

حــال فــزع كل موجــودات

«وَ يَوْمَ‌يُنْفَخُ فِي‌الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي‌السَّمواتِ وَ مَنْ‌فِي‌الاَْرْضِ اِلاّ مَنْ شاءَاللّهُ وَ كُلٌ اَتَوْهُ داخِرينَ،»

«روزي كــه در صــور، دمنــد و هر كه در آسمانهــا و در زميــن است وحشــت كنـد جز آنكه خدا بخواهد و همگي بـا تذلل به پيشگاه وي رو كنند.» (87 / نمل)

نفخ صور (دميدن در بوق) كنايه است از اعلام به جمعيت انبوهي چون لشكر، مطلبي

حال فزع كل موجودات (117)

را كه بايد همگي عملي كنند، مثل اينكه همگي در فلان روز و فلان ساعت حــاضر بـاشند و يـا حـركت كنند و يا امثال ايـن و كلمه فـزع به معنـاي آن گــرفتگـي و نفـرتي است كه از منظـره‌اي نفرت آور به انســان دست مي‌دهــد و فزع هــم از همـان جنس جزع است.

بعضي گفته‌اند: مراد از اين نفخ صور، نفخه دومي است كه با آن، روح به كالبدها دميده مي‌شود و همه براي فصل قضاء مبعوث مي‌گردند، مؤيد اين، جمله ذيل آيه است كه مي‌فرمايد: «وَ كُلٌ اَتَوْهُ داخِرينَ» ـ يعني «همگي با ذلت و خواري بدانجا مي‌آيند.» مراد حضورشان نزد خداي سبحان است.

و نيز مؤيد ديگر آن استثناي «مَنْ شاءَاللّهُ» ـ «هر كس را كه خدا بخواهد،» از حكم فزع است، كه بعد از آن جمله «وَ هُمْ مِنْ فَزَعِ يَؤْمَئِذٍ امِنُونَ،» (89 / نمل) را در باره نيكوكاران آورده و همين خــود دلالـت مي‌كند بر اينكـه فزع مذكور همان فزع در نفخه دوم است.

(118) اوضاع طبيعي و انساني قيامت

بعضي ديگر گفته‌اند: مراد از آن، نفخه اول است كه با آن همه زندگان مي‌ميرند، به دليل اينكه در جاي ديگر فرموده: «وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّمواتِ وَ مَنْ فِي‌الاَْرْضِ اِلاّ مَنْ شاءَ اللّهُ ثُمَّ نُفِـخَ فيـهِ اُخْــري فَاِذاهُمْ قيامٌ يَنْظُروُنَ،» (68 / زمر) چون صعقه، در اين آيه همان فزع در آن آيه است، كه در هر دو آيه، نتيجه نفخه اولي گرفته شده و بنابراين، مراد از جمله «وَ كُلٌ اَتَوْهُ داخِرينَ،» رجوعشان به سوي خدا به سبب مردن مي‌باشد. و بعيد نيست كه مراد نفخ در صور، در اين صورت مطلق نفخ باشد، چه آن نفخي كه با آن مي‌ميرند و يا آن نفخي كه با آن زنده مي‌شوند، براي اينكه، نفخه هر چه باشد از مختصات قيامت است و اينكه بعضي در فزع و بعضي در ايمني هستند و نيز كوهها به راه مي‌افتند، همه از خواص نفخه اول باشد و اينكه مردم با خواري نزد خدا مي‌شوند، از خواص نفخه دوم باشد، كه بنابراين احتمال، اشكالي كه چه بسا ممكن است بر هر دو وجه سابق بشود دفع مي‌گردد.