جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو صفحه 114

1- ر.ک. به: اطلس راههای ایران، گیتاشناسی، ص4، 5، 13، 14، 5-23 و همچنین نقشه «عربی» جمهوری اسلامی ایران، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.

خراسان

اشاره

خراسان در فارسی قدیم به معنی خاور زمین است. این اسم در قرون اول اسلام بر تمام ایالات اسلامی که در خاور کویر لوت تا کوههای هند واقع بودند اطلاق می شد و به این ترتیب تمام بلاد ماوراءالنهر را در شمال خاوری به استثنای سیستان و قهستان در جنوب شامل می شود.

خراسان در زمان خلیفه دوّم و به قولی در سال 29 هجری، هنگامی که عثمان به خلافت رسید توسط سپاه اسلام فتح شد.(1) در سال 29 هجری، عبداللّه بن عامر مسیر راهی را که در فتح خراسان پیمود، از بصره تا مرو بود. این خط سیر (از بصره تا مرو) با مسیری که حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در 171 سال بعد می پیماید

تشابه زیادی دارد، اعثم کوفی در الفتوح می نویسد:

هنگامی که ماهک بن شاهک در فارس سر به شورش برداشت، عثمان، عبداللّه بن عامر را با سپاهیانش روانه فارس کرد و دستور داد از آن جا عازم خراسان

شوند. عبداللّه بن عامر از بصره به جانب فارس روان شد و ... در صحرای اصطخر، ماهک تسلیم شد... و سپس عبداللّه از اصطخر به طرف خراسان رفت و با عبور از... نیشابور... و طوس و سرخس سرانجام به جانب مرو رفت.(2)

حدود خارجی خراسان در آسیای وسطی بیابان چین و پامیر و از سمت هند جبال هندوکش بود، ولی بعدها این حدود هم دقیقتر و هم کوچکتر شد تا آن جا که می توان گفت خراسان که یکی از ایالتهای ایران در قرون اول اسلامی بود از سمت

شمال خاوری از رود جیحون به آن طرف را شامل نمی شد، ولی همچنان تمام ارتفاعات ماورای هرات را که اکنون قسمت شمال باختری افغانستان است در