جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو صفحه 13

1- هروی، حدیقه الرضویه، ص74؛ عمادزاده، زندگانی امام رضا علیه السلام، ص478. اثبات الوصیه، نیز با تفاوتهایی به نقل از امیه بن علی آن را روایت می کند ر.ک. به: مسعودی، اثبات الوصیه ترجمه محمّدجواد نجفی، ص394. بعضی از تذکره نویسان متأخر نیز بدون ذکر مأخذ، روایت فوق را با تفاوتهایی نقل کرده اند. ر.ک. به: جواد فاضل، معصومین چهارده گانه (علی بن موسی الرضا علیه السلام، ص105؛ واحد تدوین و ترجمه، سرچشمه های نور، امام رضا علیه السلام، ص182.

2- ابن رسته، الاعلاق النفیسه، ص8-207؛ یعقوبی، البلدان، ص93؛ ابن قدامه، کتاب الخراج، ص11. جهت اطلاع از منازل مابین مدینه تا مکّه نگاه کنید به: یادداشت شماره 1.

شهرها بود. مأمون سفارش مؤّد داشت که حضرت را از مدینه به سمت کوفه و قم

عبور ندهند زیرا در این خط سیر، علاوه بر شهرهای کوفه و قم که پایگاه شیعیان بود، شهر بغداد نیز در مسیر این راه به سمت ایالت جبال و قم قرار داشت که اهمیّت آن به لحاظ سیاسی کمتر از دو شهر یاد شده نبود. در دو شهر کوفه و قم شیعیان پایگاه محکمی داشتند و نوعاً نسبت به سفر اجباری امام رضا علیه السلام واکنش نشان می دادند، و بغداد نیز با توجه به این که مرکز تجمّع و پایگاه عبّاسیان متعصّب

و مخالف با سیاستهای مأمون مبنی بر خارج کردن خلافت از دودمان آل عبّاس و انتقال آن به آل علی علیه السلام بود، شهر بی خطری از دیدگاه مأمون به حساب نمی آمد.

شهر مکّه نیز به لحاظ سیاسی در آن زمان و مقارن بودن با شورش علویان بر ضد مأمون از اهمیّت ویژه ای برخوردار بود. محمّدبن جعفربن محمّدبن علی بن حسین علیه السلام معروف به «دیباج» و حسین بن حسن علی بن حسین بن علی علیه السلام معروف به «ابن افطس»، در سال 200 ه ق قیام کردند. دیباج در مکّه و نواحی حجاز قیام کرد و خود را امیرالمؤنین خواند و ابن افطس نیز که در مدینه ظهور کرد قیام خود را به سوی مکّه کشاند و هنگامی که مردم در منی بودند به آنها پیوست و امیرالحاج داودبن عیسی بن موسی هاشمی در نتیجه قیام او فرار کرد.(1) پرواضح است که سفر امام رضا علیه السلام به مکّه در شرایطی که با اجبار برای پذیرش ولایتعهدی

عازم مرو بود، به لحاظ سیاسی مغایر سیاست مأمون و دستور وی به فرستادگانش می باشد. در نهایت به نظر نگارنده سفر امام رضا علیه السلام از مدینه به سوی مرو در مسیر مکّه به لحاظ جغرافیای راه، اوضاع سیاسی، و نیز از حیث تزلزلی که در روایات