جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو صفحه 136

1- معرب «سنگ بست» است.

2- مؤد ثابتی، تاریخ نیشابور، ص59، 60، 62، 64.

سرخس

سرخس را دو گونه تلفظ کرده اند، سَرْخَس و سَرَخْس.(1) در لغتنامه ها، واژه سرخس را، به گیاهی که دارای ساقه های زیرزمینی و نوعی گیاه دارویی معنی کرده اند.(2) سرخس یکی از شهرهای قدیمی ایران است که گروهی بنیانگذار آن را کیکاووس نوشته اند. او زمینی را به سرخس پسر گودرز به اقطاع داد و سرخس در آن جا شهری بنا نهاد که سرخس نامیده شد.(3) گروهی بنیانگذار آن را «کیکاووس» یا «افراسیاب ذوالقرنین» دانسته اند.(4) شهر سرخس در زمان خلافت عثمان توسط عبداللّه بن خازم سلمی فتح شد.(5) اصطخری در مسالک الممالک و جیهانی در

اشکال العالم می نویسند:

سرخس شهری است میان مرو و نیشابور در زمین «هامون» بدان جا آب روان نیست. مگر آب جوی هرات که در سالی چند روز آن جا رسد و جمله ایشان، از آب باران است و برکه ها از آب چاه و آن (سرخس) شهری است که در بزرگی یک نیمه «مرو» باشد. و به غایت آبادان است و نعمتهای فراخ، هوای آن تندرست تر است و بیشتر نواحی آن مرغزار و آن را دیه های اندک و گرداگرد آن اعراب باشند، خداوندان شتر، و آبهای ایشان از چاه است و آسیاب ایشان بر چهارپایان از شتر و گاو و بناهای ایشان از گل است.(6)

یعقوبی در البلدان، سرخس را سرزمینی باشکوه و شهری بزرگ که در بیابانی ریگزار واقع شده است توصیف می کند. وی می نویسد: مردمی به هم آمیخته (از نژاد عرب و فارس) در آن سکونت دارند عبداللّه بن خازم سلمی در خلافت عثمان همان زمان که از طرف «عبداللّه بن کریز» مأمور بود آن را فتح کرد و آب مشروب