جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو صفحه 62

1- لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ص265. نگاه کنید به: قدامه بن جعفر، کتاب الخراج، ص194؛ الاعلاق النفیسه، ص188؛ اصطخری، مسالک الممالک، ص95؛ ابن حوقل، صوره الارض، ص177؛ مقدسی، احسن التقاسیم،ص401 و 420؛ ایرانشهر، نشریه شماره 22 کمیسیون ملّی یونسکو در ایران، 2/1463.

2- فارس در منابع تاریخ قدیم یونانیان، پارسه، پرس، پرسر، پرسین و پارای تاسن، خوانده شده و آن را به سرزمین ایران اطلاق کرده اند. ر.ک. به: اعتمادالسلطنه، تطبیق جغرافیایی قدیم و جدید ایران، ص9-88.

3- جهت اطلاع نگاه کنید به: زرکوب شیرازی، شیرازنامه؛ فرصت الدوله، آثار العجم؛ میرزا حسن فسائی، فارسنامه ناصری؛ آتور جان آربری، شیراز مهد شعر و عرفان؛ علی سامی، شیراز؛ مصطفوی، اقلیم پارس.

4- زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ص3-22.

زمان هجوم مغول باقی بود، اول کوره اردشیرخره که شیراز کرسی آن بود و مرکز ایالت فارس نیز به شمار می رفت. دوم کوره شاپورخره که کرسی آن شهر شاپور بود. سوّم ارجان که کرسی آن شهری به همین نام بود و چهارم کوره اصطخر که کرسی آن شهر قدیمی «پرس پلیس» پایتخت فارس در عهد ساسانیان بود و بالاخره کوره داربجرد که شهری به همین نام، کرسی آن بود.

این نکته را نیز باید در نظر داشت که در دوره خلفا، شهر یزد و ولایت آن و همچنین ایالت روذان (بین «آثار» جدید و بهرام آباد) قسمتی از کوره اصطخر و جزء ایالت فارس محسوب می شد، ولی بعد از هجوم مغول یزد جزء ایالت جبال شد. در قرن چهارم، شیراز قریب یک فرسخ وسعت داشت و دارای بازارهای تنگ ولی پرجمعیّت بود و هشت دروازه داشت، به این شرح: دروازه اصطخر، دروازه شوشتر، دروازه بند آستانه، دروازه غسان، دروازه سلم، دروازه کوار، دروازه مندرود و دروازه مهندر.(1)

راه اهواز به فارس

از اهواز به فارس و اصطخر چند راه وجود داشته و امروزه نیز کسانی که از اهواز به فارس و شیراز می روند می توانند از چندین راه وارد این شهر شوند. در منابع اطلاعی از این که حضرت رضا علیه السلام از کدامین مسیر عبور کرده اند وجود ندارد ولی احتمال دارد حضرت در سفر تاریخی خود به مرو از راه ارجان، رامهرمز گذشته باشند زیرا نسبت به ابتدا و میانه این راه گزارشهایی از عبور آن حضرت در دست داریم که به آنها اشاره خواهیم کرد. ابتدا می پردازیم به شرح و بررسی راهها.

راه اهواز به شیراز برابر نقل قدامه بن جعفر در کتاب الخراج به شرح زیر است:

1- از «سوق الاهواز» (Souk-al-Ahwaz) تا «جویرول» (Djowyraul) دو فرسخ.

2- از جویرول تا «ازم»(Azam) چهار فرسخ، (ازم ناحیه ای است از شیراز که

آبهای گوارا دارد و هوایش سازگار است).(2)