جامعه‌شناسی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 113

آزادي فطـري

كلمه آزادي به آن معنائي كه مردم از آن در ذهن دارند، عمر و دورانش بر سر زبانها، بيش از چند قرن نيست، و اي چه بسا اين كلمه را نهضت تمدني اروپا كه سه چهار قرن قبل اتفاق افتاد بر سر زبانها انداخت، ولي عمر معناي آن بسيار طولاني است، يعني بشر از قديم‌ترين اعصارش خواهان آن بوده، و به عنوان يكي از آرزوهايش در

-248

ذهنش جولان داده است.

ريشه طبيعي و تكويني اين معنا يعني آن چيزي كه آزادي از آن منشعب مي‌شود جهازي است كه انسان در وجودش مجهز به آن است، يعني جهاز حريت و آن عبارت است از اراده‌اي كه او را بر عمل وامي‌دارد، چون اراده حالتي است دروني كه اگر باطل شود حس‌وشعور آدمي باطل‌مي‌شود و معلوم‌است‌كه باطل‌شدن حس‌وشعور به بطلان انسانيت منتهي مي‌گردد.

محـــدوديــت آزادي

چيزي كه هست انسان از آنجائي كه موجودي است اجتماعي و طبيعتش او را به سوي زندگي گروهي سوق مي‌دهد، و لازمه اين سوق‌دادن اين است كه يك انسان اراده‌اش را داخل در اراده همه و فعلش را داخل در فعل همه كند و باز لازمه آن اين است كه در برابر قانوني كه اراده‌ها را تعديل مي‌كند و براي اعمال مرز و حد درست مي‌كند، خاضع گردد، لذا بايد بگوئيم همان طبيعتي كه آزادي در اراده و عمل را به او داد، دوباره همــان طبيعـت بعينــه اراده‌اش و عملــش را محـدود و آن آزادي را كه در اول به او داده بــود مقيــد نمــود .

محدوديت آزادي (249)

آزادي در تمدن غربي

از سـوي ديگـر ايـن محـدوديت‌هـا كـه از نـاحيـه قـوانيـن آمـد بـخاطـر اختـلافي كـه در قـانـون‌گذاران بـود مختلـف گـرديـد، در تمـدن عصـر حـاضـر از آنجـا كـه پايه و اساس احكـام قـانـون بهـره‌منـدي از مـاديـات است كه شـرحش گـذشـت نتيجـه اينگـونه تفكـر آن شد كه مردم در امـر معـارف اصلـي و دينـي آزاد شدند، يعني در اينكه معتقد به چه عقايدي باشند و آيا به لوازم آن عقايد ملتـزم باشند يا نه و نيز در امر اخلاق و هر چيزي كه قانون درباره‌اش نظري نداده آزاد باشند، و معناي حريت و آزادي هم در تمدن عصر ما هميـــن شــده اسـت كـه مـردم در غيـر آنچـه از نـاحيـه قـانـون محـدود شـدنـد آزادنــد ، هـــر اراده‌اي كــه خـواستنــد بكننــد و هــر عملـي كه خواستند انجام دهند .