جامعه‌شناسی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 31

ظاهر سياق آيه اين است كه مراد از عدالت، عدالت اجتماعي است، و آن عبارت از اين است كه با هر يك از افراد جامعه طوري رفتار شود كه مستحق آن است و در جائي جاي داده شود كه سزاوار آن است، و اين خصلتي اجتماعي است كه فرد فرد مكلفين مأمور به انجام آنند، به اين معنا كه خداي سبحان دستور مي‌دهد هر يك از افراد اجتماع عدالت را بياورد، و لازمه آن اين مي‌شود كه امر متعلق به مجموع نيز بوده باشد، پس هم فرد فرد مأمـور به اقامه اين حكمنــد، و هم جامعه كه حكومت عهده دار زمام آن است.

احسـان

مقصود از احسان هم احسان به غير است نه اينكه فرد كار را نيكو كند، بلكه خير و نفع را به ديگران برساند، آنهم نه بر سبيل مجازات و تلافي بلكه همانطور كه گفتيم به اينكه خير ديگران را با خير بيشتري تلافي كند، و شر آنان را با شر كمتري مجازات كند، و نيــز ابتـــدا و تبـرعا بـــه ديگــران خيـر بـرسـانــد.

(60) جامعه‌شناسي

و احسان صرفنظر از اين‌كه مايه اصلاح مسكينان و بيچارگان و درماندگان است، و علاوه بر اينكه انتشار دادن رحمت و ايجاد محبت است، همچنين آثار نيك ديگري دارد كه به خود نيكوكار بر مي‌گردد، چون باعث مي‌شود ثروت در اجتماع به گردش در آيد، و امنيت عمومي و سلامتي پديدآيد، و تحبيب قلوب‌شود.

بخشش به خويشان

«وَ ايتاءِ ذِي الْقُرْبي» يعني دادن مال به خويشاوندان كه خود يكي از افراد احسان است، و اگر خصوص آن را بعد از ذكر عموم احسان ذكر نمود براي اين بود كه بر مزيد عنايت به اصلاح اين مجتمع كوچك خاندان دلالت كند، زيرا تشكيل صحيح اين مجتمع كوچك است كه باعث اصلاح مجتمع مدني بزرگ مي‌شود، همچنان كه مجتمع ازدواج يعني تشكيل خانواده، مجتمعي كوچك‌تر از مجتمع خاندان و دودمان است، و سببي است مقدم بر آن، و مايه به وجود آمدن آن.

بخشش به خويشان (61)

بنابراين، جوامع بزرگ بشري در آغاز از جوامع خانه‌اي كه گره آن ازدواج است تشكيل مي‌شود، سپس بعد از گسترش توالد و تناسل و توسعه افراد خانواده رفته‌رفته جامعه‌اي بزرگتر تشكيل مي‌شود بنام قبيله و عشيره و دودمان، و همچنين اين اجتماع رو به كثرت و تزايد مي‌گذارد تا به‌صورت امتي عظيم درآيد، پس مراد از ذي‌القربي فرد نيست، بلكه جنس خويشاونداست، و اين خود عنواني‌است عام‌كه - به‌طوري‌كه گفته‌اند - شـامـل تمـامي خويشـاوندان مـي‌شـود.(1)

1-الميـــزان ج : 12 ص : 477 .