جامعه‌شناسی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 93

دين اسلام است همين است.

از اينجا روشن مي‌گردد كه حفظ كلمه توحيد و تسليم خدا شدن و رضاي خدا را در زندگي طلب كردن بر طبق جريان همه اسباب قدم برداشتن است و نيز دادن حق هريك از آن سبب‌ها است، يك فرد مسلمان با اعتقادش به توحيد و لوازم آن، هم شرك نورزيده هم نسبت بحق هيچ يك از اسباب مرتكب غفلت نشده، پس يك فرد مسلمان هدفها و اغراضي دنيائي و آخرتي دارد و يا به عبارت ديگر: هم ماديات هدف او است و هم معنويات، وليكن نسبت به هر يك از آن اهداف، آن مقدار اعتنا مي‌ورزد كه بايد بورزد (نه كمتر و نه بيشتر،) و عينا به همين جهت است كه مي‌بينيم اسلام هم خلق را به توحيد و انقطاع از هر چيز و اتصال به خداي تعالي و اخلاص براي او و اعراض از هر سببي غير او دعوت مي‌كند، و هم در عين حال به مردم دستور مي‌دهد بر اينكه از نواميس حيات پيروي كنند و مطابق مجراي طبيعت قدم بردارند: بخورند، بنوشند، مداوا كنند، كشت و زرع نمايند، ازدواج كنند و...

(202) جامعه‌شناسي

و همين جا است كه فساد يك توهم ديگر، روشن مي‌شود و آن توهمي است كه جمعي از علما يعني آنهائي كه به اصطلاح متخصص در علم الاجتماع هستند كرده و گفتــه‌انــد: حقيقــت ديــن و غــرض اصلــي آن تنهــا اقـامــه عـدالـت در اجتماع است و مســائـل عبـادتـي، فـروعـات آن غـرض اسـت و تنهـا عـلامتـي است براي اينكه معلوم شود كسي كه مثلاً نماز مي‌خواند متدين به دين است، هر چند نماز خواندنش نـاشـي از عقيـده به خدا و به فـرض عبوديت خدا نباشد.

با اينكه بطلان اين سخن حاجت به هيچ استدلالي ندارد و كسي كه در كتاب خدا و سنت پيشوايان دين و مخصوصا سيره رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله دقت كند براي واقف شدن به بطلان اين توهم، نيازمند مؤنه‌اي ديگر و زحمت استدلال نمي‌شود، با اين حال مي‌گوئيم اين توهم لوازمي دارد كه هيچ آشناي به معارف دين، ملتزم به آن نمي‌شود، يكي اينكه:

مفهوم پاداش الهي و اعراض ازغيرخدا (203)

مستلزم اسقاط توحيد از مجموعه نواميس ديني است، يعني گوينده اين سخن، اعتقاد به توحيد را لازم نمي‌داند، دوم اينكه: فضائل اخلاقي را نيز از آن مجموعه ساقط مي‌كند، و سوم اينكه: هدف نهائي دين را كه همانا كلمه توحيد است به يك هدف پست ارجاع مي‌دهد، يعني مي‌گويد: دين جز براي اين نيامده كه مردم متمدن شوند، يعني بهتر بخورند و بهتر از ساير لذائذ متمتع شوند، با اينكه قبلاً روشن كرديم كه اين دو هدف ربطي به هم ندارند، نه برگشت توحيد به تمدن است و نه برگشت تمدن به توحيد، نه در اصلش و نه در فروعات و ثمراتش.

راه تحول و تكامل در نظام اسلامي

چه بسا بشود گفت كه: گيرم سنت اسلامي سنتي است جامع همه لوازم يك زندگي با سعادت، و گيرم كه مجتمع اسلامي مجتمعي است واقعا سعادت يافته و مورد رشك همه جوامع عالم، ليكن اين سنت به خاطر جامعيتش و به خاطر نبود حريت در عقيده در

(204) جامعه‌شناسي