1- 11. می گویند مأمون جمعی از مأموران خود را به نزد گروهی از خاندان ابی طالب (که در مدینه سکونت داشتند) فرستاده و ایشان را که علی بن موسی الرضا (ع) نیز در میانشان بود از مدینه به سوی خود (در خراسان) حرکت داد و دستور داد از راه بصره بیاورند و کسی که متصدی حرکت و انتقال ایشان از مدینه به خراسان بود شخصی بود به نام «جلودی» او آنان را بیاورد تا بر مأمون وارد کرد و مأمون ایشان را در خانه ای فرود آورد و حضرت رضا (ع) را در خانه ی جداگانه ای جای داد و بسیار او را گرامی داشت». (ارشاد مرحوم مفید ص 290).
2- 12. مأمون پیشنهاد خود را مبنی بر واگذاری خلافت به آن حضرت را مطرح کرد امام (ع) از پذیرفتن آن به شدت امتناع ورزید مأمون گفت: پس ولایت عهدی را به شما واگذار می کنم حضرت (ع) فرمود مرا از این کار معذور دار، «فقال له المأمون کلاما فیه کالتهدید له علی الامتناع علیه و قال فی کلامه: ان عمر بن الخطاب جعل الشوری فی سته احدهم جدک امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) و شرط فیمن خالف منهم آن یضرب عنقه و لابد من قبولک ما اریده منک فانی لا اجد محیصا عنه» مأمون سخن تهدید آمیز به زبان آورد و در ضمن سخنانش گفت: عمر بن خطاب خلافت را به طور مشورت میان شش تن قرار داد که یکی از آنان جد تو امیرالمؤمنین علی (ع) بود و شرط کرد درباره ی آن کس که از این شش تن مخالفت کند گردنش را بزنند و شما بناچار باید آنچه من خواسته ام بپذیری من راهی جز این ندارم. (ارشاد مرحوم مفید ص 290).
برنامه دیگر خطری حکومت او را تهدید نخواهد کرد و اینها همه موضوع بحثهای مستقل دیگری است که در این مقال جای شرح آنها نیست.
شرایط خاص فرهنگی جامعه ی اسلامی در عصر عباسیان
با این که اسلام در عصر پیامبر (ص) از محیط حجاز بیرون نرفت ولی چون زیربنایی محکم و استوار داشت بعد از رحلت آن حضرت (ص) به سرعت رو به گسترش نهاد.
آن چنان که در مدت کوتاهی سراسر دنیای متمدن آن عصر را فراگرفت و باقیمانده ی تمدنهای پنجگانه ی عظیم روم، ایران، مصر، یمن، کلده و آشور را که در شمال، شرق، غرب و جنوب حجاز بودند در کوره ی داغ خود فرو برد تا آنچه خرافه و ظلم و انحراف و فساد و استبداد بود بسوزد و آنچه مثبت و مفید بود زیر چتر تمدن شکوهمند اسلامی با صبغه ی الهی و توحیدی بماند.
طبیعت علم دوستی اسلام سبب شد که به موازات پیشرفتهای سیاسی و عقیدتی در کشورهای مختلف جهان علوم و دانشهای آن کشورها به محیط جامعه ی اسلامی راه یافت، و کتب علمی دیگران از یونان گرفته تا مصر و از هند تا ایران و روم به زبان تازی که زبان اسلامی بود ترجمه شود.
علمای اسلام که فروغ اندیشه ی خود را از مشعل قرآن گرفته بودند دانشهای دیگران را مورد نقد و بررسی قرار دادند و ابتکارات و ابداعات جدید و فراوانی بر آن افزودند و صبغه ی اسلامی آن را روشن ساختند.
ترجمه ی آثار علمی دیگران از اواخر زمان امویان (که خود از علم و