زندگانی حضرت امام محمد تقی جوادالائمه صفحه 45

الله علیه و آله مرا به یمن فرستاد و در ضمن سفارشاتش فرمود: کسی که استخاره و طلب خیر کند حیران و سرگردان نمی ماند، کسی که مشورت در کارها بنماید دچار پشیمانی نمی گردد. یا علی! بر تو باد به راه پیمودن و سیر در شب که زمین در شب به هم پیچیده می شود سرعت سیر بیشتر است به طوری که در روز آن گونه پیچیده نمی شود. یا علی! صبحگاهان به نام خداوند تبارک و تعالی آغاز حرکت کن که خداوند برای امت من در بامدادان برکت قرار داده است. از این روایت چند نکته ی لطیف علمی به دست می آید که اینک بیان می نماییم: 1 - طلب خیر کردن و اندیشه و افکار را روی خیرات و مبرات بردن. 2 - شور و مشورت در امور دنیا نمودن، که انسان را از تحیر و نگرانی و سرگردانی مصون می دارد. 3 - درس علمی جاذبه ماه. 4 - به نام خالق پرورش دهنده ی مواد عالم هر کاری را آغاز و شروع نمودن، که برای ملت اسلام این نام، نام مبارک و میمونی است که هر کار بدین نام شروع شود انجام مطلوبی می یابد. خلاصه ی سخن اینکه: شب را در سفر - آن هم در بیابان عربستان که راه معلوم نیست و خطرناک است- حرکت مکن و تا صبح و روشن شد به حرکت بپرداز تا از [ صفحه 265] خطرات احتمالی مصون بمانی. و سرعت حرکت شب از مضامین مخصوص این حدیث است که معلوم می شود جاذبه ی ماه قوی تر از جاذبه ی سایر ستارگان است که تأثیری در سرعت حرکت زمین دارد.

امام جواد راوی بیانات امیرمؤمنان است

وقتی سطور تاریخ و متون

اخبار و روایات را ورق بزنیم و مطالعه نماییم خواهیم دید که بخشی از کلمات قصار حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را امام جواد علیه السلام نقل و بیان فرموده است. ما این حقیقت را در کتاب «امام صادق علیه السلام» نوشتیم، زیرا بسیاری از خطبه ها و بیانات حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام پیش از حضرت صادق علیه السلام مکتوم بود و امام صادق علیه السلام، آن ها را در مکتب جعفری به مردم تعلیم فرمود. درباره ی کلمات قصار امام جواد علیه السلام نیز بسیار دیده می شود که از اخبار جدش امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیهماالسلام - باب مدینه ی علم - نقل شده و نخبه ی کلمات قصار علوی به روایت پیشوای نهم امام جواد علیه السلام است که به مردم آموخته اند که این کلمات را علامه ی اربلی در «کشف الغمه» نقل نموده است.

نظم و نثر و ادبیات از امام جواد

امام علیه السلام در هر سن و سال و در هر مرتبه از زمان و مکانی که باشد مقام امامت را دارد. یعنی نفوذ و تصرف او در مواد و موالید، قابل حرف نیست و همان گونه که یک فرمانده، نسبت به افراد سربازخانه قدرت صف آرایی و فرماندهی دارد، امام علیه السلام نسبت به کلمات و الفاظ همان فرماندهی را دارد که جمع و تفریق، قطع و وصل و ضرب و تقسیم می نماید و هر چه را اراده کند کلمات و الفاظ در فرمان او هستند. الفاظ موزون، مقفی، مسجع و مستصفی همه در بحور، اوزان، نظم و نثر در [ صفحه 266] اراده ی او می باشند. آنچه در مورد زندگانی ائمه پیشین علیهم صلوات الله اجمعین دیدیم که نظم و نثر در نظر آن ها یکسان بوده و سطح فکر و افق و

اندیشه ی آن ها برتر و بالاتر از این بوده که بخواهند بانظم موزون و مقفی، یا نثر مرسل و مسجع ادبیات و ادب علمی خود را ظاهر سازند؛ بلکه غرض آن ها افاده ی معانی بوده که در قالب فکر و دل مردم بریزند و به هر نحو امکان داشت در هر زمان و مکان به هر عبارت و هر صورت منثور یا منظوم، وظایف محوله ی آسمانی خود را انجام می دادند. ما در ضمن یکی از همین کتاب ها گفتیم که: شعر از نظر فن شاعری، در مرتبه ی نازله ادب قرار گرفته، چرا که آن از بافته های مغز بدون استدلال منطقی است؛ ولی امام گوینده ی حقایق مستدل به برهان علمی و منطقی است که گفتارش از منبع الهام و وحی سرچشمه گرفته و شعریات و مستحسنات نمی باید، بلکه حقایق مطمئنه مستدله مبرهن علمی آسمانی را به مردم ابلاغ می نماید. پیشوای نهم ما امام جواد علیه السلام که سنش همچون عمر گل، کوتاه بود، در جوانی همین قدرت و نیرو را داشت که نمی خواست او را شاعر بگویند. چنانچه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز قدرت شعر گفتن داشت، ولی در تمام مدت عمرش شعر نگفت تا مبادا مردم، وحی آسمانی قرآن را به اشعار تلقی نمایند. ولی امام برای آن که مفسر و مبین است به مناسبت اقتضای زمان و مکان، در صورت ضرورت شعر هم می سراید و متناسب با قافیه مطبوع عصر می گوید تا قدرت خود را نشان دهد نه آن که او را در صف شعرا محسوب دارند. ابن عیاش در کتاب «المقتضب» از عبدالله بن محمد مسعودی روایت می کند که گوید: مغیره بن محمد مهلبی گفت:

عبدالله بن ایوب خوینی، شاعر عصر امام جواد علیه السلام برای من شعری انشاد کرد که به سخن منظوم امام جواد علیه السلام - که به نام پدرش ابی الحسن علی بن موسی الرضا علیهماالسلام بوده - استناد نمود. [ صفحه 267] امام جواد علیه السلام در این اشعار به پدر بزرگوارش پس از وفاتش خطاب نموده است و این استشهاد منظوم را - که از فنون شاعریست - این شاعر عرب از قول امام نهم آورده که فقط موارد استشهاد را بیان کرده گوید: یابن الذبیح! و یا بن أعراق الثری! طابت ارومته و تاب عروقا یابن الوصی، وصی أفضل مرسل أعنی النبی الصادق المصدوقا مالف فی خرق القوابل مثله أسد یلف مع الحریق حریقا یا أیها الحبل المتیل! متی أغد یوما بعقوته أجده وثیقا أنا عائذ بک فی القیامه لائذ أبغی لدیک من النجاه طریقا لا یسبقنی فی شفاعتکم غدا أحد فلست بحبکم مسبوقا یابن الثمانیه الائمه غربوا و أبا الثلاثه شرقوا تشریقا إن المشارق و المغارب أنتم جاء الکتاب بذلکم تصدیقا [246] . این مدح،منقبت و مرثیه ای است که امام جواد علیه السلام برای پدر بزرگوارش سلطان شرق و غرب عالم سروده و رثا و تعزیت او قرار داده و مناقب و کمالات امامت را در آن متضمن گردیده که کمال فصاحت و بلاغت از آن پدیدار و آشکار است که هر خواننده آن را خوب می فهمد. شاعر عرب نیز در مدح و منقبت امام هشتم قسمت رثای جوادیه استشهاد کرده و قصیده ی بلندی را سروده که متضمن فضایل اهل بیت اطهار علیهم السلام است.

اصحاب امام جواد

شاگردان مکتب جعفری و فرزندان آن ها، علم و دانش را در