زندگانی حضرت امام محمد تقی جوادالائمه صفحه 62

من غاب عن أمر فرضیه کان کمن شهده. [400] . هر کس از کاری ناخشنود باشد، اگر چه در آن مجلس حضور داشته باشد، مانند کسی است که در آن مجلس نباشد. و هر کس از کاری خشنود باشد گر چه در آن مجلس حضور نداشته باشد مانند کسی است که در آن مجلس حضور دارد. این نکته لطیفی از علم الاجتماع است که اگر کسی قمارباز و شراب خوار باشد در وصف یک مجلس قمار و شراب آرزوی حضور کند مانند کسی است که حاضر بوده و کسی که اهل نماز، مسجد و عبادت باشد و گرفتاری مانع شرکت و حضور او در مسجد باشد همان ثواب عبادت را خواهد داشت. می فرماید: حضور و غیاب تنها کافی نیست، ممکن است کسی به اجبار در مجلسی راه یابد که با روحیه ی او مخالف باشد از حضورش متنفر و ناراحت است، چنانچه از غیاب مطلوب خود متأسف و ناراضی است. بنابراین، تناسب روحیه با کار موجب ثواب یا عقاب می شود، چنانچه فرمودند: «نیت مؤمن بهتر از عمل اوست» یعنی مؤمنی که بخواهد کار خیری بکند یا از شری بگریزد و در قدرت فعلی او نباشد نیتش بهتر از عمل اوست. پس تنها حضور و غیاب سبب ثواب و عقاب نیست. بلکه تمایل ذاتی شرط است. [ صفحه 365] 109 - تأخیر التوبه اغترار و طول التسویف حیره و الاعتلال علی الله هلکه و الإصرار علی الذنب أمن لمکر الله (و لا یأمن مکر الله إلا القوم الخاسرون) [401] [402] . عقب انداختن توبه فریب خوردن است و امروز و فردا کردن آن گمراهی و حیرت است و

دوری از خدا سبب هلاکت می شود و اصرار بر گناه موجب ایمنی از مکر و تدبیر حق در انتقام می گردد، و نباید آدمی ایمن از مکر خدا باشد، این کار موجب خسران و زیان است، در قرآن تصریح فرموده که «از مکر خدا ایمن نمی باشند مگر زیان کاران». 110 - کانت مبایعه رسول الله صلی الله علیه و آله النساء أن یغمس یده فی إناء فیه ماء ثم یخرجها و تغمس النساء بأیدیهن فی ذلک الاناء بالإقرار و الإیمان بالله و التصدیق برسول علی ما اخذ علیهن. [403] . پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره ی حفظ زنان تأکید فرمود و برای بیعت گرفتن از زنان دست خود را در آب فرو برد، سپس بیرون آورد و فرمود: زنان دست در آن آب فرو برند که به منزله ی بیعت گرفتن از آنهاست، با اقرار و اعتراف و ایمان به خدا و رسول و تسلیم به آن چه پیامبر فرموده است. در این دستور هم زنان در امور اجتماع از لحاظ حقوق شرکت داد و در عین حال برای حفظ ناموس نفرموده مانند مردان دست به دست بدهند مصافحه یا معانقه نمایند. بلکه فرمود: دست در آبی زنند که رسول خدا دست در آن آب نهاده است [ صفحه 366]

تعلیمات عالیه اخلاقی امام جواد

در کتب مختلفه حدیث اخبار بسیاری از آن حضرت نقل کرده اند که از آن جمله در کتاب اعلام الدین این کلمات قصار را نسبت به امام جواد علیه السلام داده است: 111 - الحوائج تطلب بالرجاء و هی تنزل بالقضاء و العافیه أحسن عطاء. [404] . حوایج انسان به امید مطالبه می شود و در سایه ی امیدواری

انجام می گیرد و آن با قضای الهی و خواست او نازل می گردد و عافیت بهترین عطای الهی است. مراد این است که آدمی با امید و کار و کوشش به آرزوهای مشروع خود می رسد و از خدا بخواهد تا مقاصدش برآورده شود، ولی در عین حال عافیت و دوری از آرزوها بهترین هدیه است. 112 - الایام تهتک لک الأمر عن الأسرار الکامنه. [405] . روزگار پرده از اسرار پوشیده برایت بر می دارد. هر کاری در خفا هم باشد روزی آشکار می گردد. چیزی پنهان نخواهد ماند، حیله ها، تدبیرها و مکرهای خلفا و سلاطین و بداندیشی آن ها درباره ی نیکان بالأخره آشکار گردید. روزگار مشت آن ها را باز کرد و اسرار آن ها را آشکار ساخت. قرض است کرده های تو در نزد روزگار در هر کدام روز که باشد ادا کند خوبی و بدی پنهان نمی ماند، سری در عالم نخواهد بود، کارکنان نیروی معنوی و کارگردانان غیر قابل اشاره حسیه جنایت ها و خیانت های سری را مکتوم نخواهند گذاشت، همه را روزی آشکار و برملاء خواهند ساخت و نظام اجتماع بر این است که حیله و مکر خلق تحت الشعاع حیله و مکر حق گردد (مکروا و مکر الله و الله خیر [ صفحه 367] الماکرین) [406] ، دست بالای دست بسیاری است، (ید الله فوق أیدیهم) [407] . خون های نابحق و جنایت های نیمه شب، یا پنهانی و سری همه آشکار شده ولو از حیوانی باشد به زبان خود جنایتکار اقرار و اعتراف می شود و همین سر مرموز نظام احسن عالم است تا خون های پاک نفوس بشری مصون و محفوظ بماند. این درس علم الاجتماع و بسیار قابل توجه

است که امام نهم علیه السلام دقایق لطایف آن را به مسلمین آموخته و آن ها را به نیکی و احتراز از بدی رهبری فرمود تا بدانند کار بد، خیانت و جنایت هیچ وقت پنهان نخواهد ماند، نکات حساس واقعه ی کربلا را در نظر بگیرید ببینید چگونه خداوند جزئیات آن فاجعه عظمی را به اقرار و اعتراف دشمن آشکار ساخت. سطح آموزش و پرورش امام جواد علیه السلام پیشوای جوان ما، روی لطایف روحانی و علم الاجتماع است، امام جواد علیه السلام روی تهذیب نفوس دور می زند، او می کوشد در مدت 18 - 17 سال پیشوایی خود مردم را به تکامل اخلاقی سوق دهد و کرایم نفسانی را بیاموزد و از راه علم و دین و معرفت به توحید و افاضات پیامبر و ائمه ی معصومین علیهم السلام در مقام تهذیب نفس و مکارم اخلاق برآیند. 113 - من عتب من غیر ارتیاب أعتب من غیر استعتاب. [408] . هر کس که دیگری را بدون استحقاق سرزنش کند مورد سرزنش قرار گیرد.

طواف به نیابت

در میان مردم، افرادی هستند که حق شناس و سپاس گزارند. آن ها برای پیشوایان خود و راهنمایان و رهبرانی که موجب هدایت آن ها شدند درود و تحیت می فرستند و حق تعلیم و تعلم را ادا می کنند. [ صفحه 368] این مردم هوشیار و بیدار پیوسته در مقام به دست آوردن خشنودی و رضایت خاطر اولیا می باشند و از کلیه ی مواهبی که به آن ها ارزانی شده و از همه ی نعمی که متنعم گردیده اند سپاس گزاری می کنند با آن که ندانند این نعمتها از چه راهی در دسترس آن ها قرار داده شده تا چه رسد به آن که منعم خود

را بشناسند، ولی نعمت را دریافته باشند. اگر گروه مردم، حق نشناس و ناسپاس باشند افراد سپاس گزار هم پیدا می شوند که در همه ی اعصار بوده اند. در میان اصحاب ائمه علیهم السلام نیز مردمانی بودند که روی مبانی دینی و عقاید پاک خود در حفظ شئون سیادت موالیان خود به هر قیمتی که تمام می شد مراقبت تام داشتند و اگر توفیقی نداشتند به صورت حضوری تقدیر نمایند در غیاب تقدیس و تقدیر می نمودند. یکی از طرق آن از طریق انجام نماز، روزه، حج، طواف و صدقاتی بوده که به نام مقدس موالی خود انجام می دادند و عمل عبادتی را مزیدا لشکره به صورت نیابتی انجام می دادند. شیخ کلینی رحمه الله از موسی بن العاسم روایت می کند که گوید: خدمت امام جواد علیه السلام عرض کردم: من اراده کرده ام که از طرف شما و پدر بزرگوارت در مکه به نیابت طواف کنم، ولی بعضی گفته اند: برای اوصیای خدا طواف جایز نیست. حضرت فرمود: برو و طواف کن و به هر اندازه توانستی عمل کن که جایز است. راوی گوید: من به مکه مشرف شدم، پس از اعمال واجب خود هر شب برای یکی از اولیای خدا به نیابت طواف می کردم، سه سال گذشت خدمت امام جواد علیه السلام رسیدم، عرض کردم: با اجازه ای که فرمودید به نیابت شما و پدر بزرگوارتان طواف کنم، تا توانستم طواف کردم و هر شب مشغول طواف بودم یک روز به نیابت برای حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله، روز دیگر برای حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام، روز دیگر برای [ صفحه 369] حضرت علی مرتضی علیه السلام و همچنین تا از طرف شما هر شب

و روزی طوافی مخصوص به قصد شما می نمودم و من ولایت و دوستی آن ها را دین و ایمان خود می دانم، زیرا اگر آن ها نبودند من به چنین معارفی دست نمی یافتم، هر چه از علم و دین و معنویت دارم از پرتو تعلیمات آن هاست. امام جواد علیه السلام فرمود: اکنون دین تو استوار و محکم گردید و بدان که خداوند عبادت هیچ کس را قبول نمی کند مگر به دوستی و مودت آل محمد علیهم السلام. راوی خبر موسی گوید: به حضرتش عرض کردم: برای مادرت فاطمه ی زهرا علیهاالسلام بسیار طواف کردم. امام علیه السلام فرمود: از این اعمال که تقدیر و تقدیس از مقام عصمت و طهارت است هر چه می توانی انجام دهی افضل اعمال است و از آن بهره ی جزیلی خواهی یافت. [409] . این یک نوع تقدیر و تشکر است که به نام احساسات دینی از پیشوایان و رهبران روحانی می شود که مردم از این عمل غافل هستند. زیرا این تقدیر و تشکر چنان است که دریای مواج مغفرت ربانی به خروش آمده چند برابر آن را به خود عامل و شاکر باز می گرداند.