(مرگ و برزخ از دیدگاه قرآن و حدیث ( تفسیر موضوعی المیزان صفحه 92

اين جمله، جمله عجيبي است، هر قدر انسان بيشتر در آن فرو مي‌رود و تدبر مي‌كند دامنه معنايش وسيع‌تر مي‌شود، با اين‌كه جمله‌اي است لطيف و رقيق و بياني است ساده و اولين چيزي كه از معناي آن به ذهن مي‌رسد اين است كه خوف و حزن از مؤمنين برداشته مي‌شود و اين را هم مي‌دانيم كه خوف تنها در امري فرض دارد كه اولاً ممكن باشد و ثانيا احتمال آمدنش به سوي ما معقول باشد و ثالثا اگر بيايد مقداري از سعادت ما را از بين مي‌برد، سعادتي كه ما توقع داريم واجد آن باشيم و خود را واجد آن فرض مي‌كنيم و هم‌چنين حزن تنها از ناحيه حادثه‌اي است كه پيش آمده و آن نيز مقداري از سعادت كذايي ما را سلب كرده، پس بلا و يا هر محذور و گرفتاري كه فرض شود، وقتي از آن مي‌ترسيم كه هنوز بر سر ما نيامده باشد و اما وقتي آمد ديگر خوف معنا ندارد، آن‌جا جاي حزن و حسرت است، پس بعد از وقوع خوفي

(204) مرگ و برزخ

نيست و قبل از وقوع هم حزني نيست.

پس برطرف شدن مطلق خوف از انسان تنها وقتي فرض دارد كه هيچ يك از آن‌چه داريــم در معرض زوال قرار نگيــرد و هم‌چنين برطرف شدن مطلق حزن از انسان وقتــي فرض دارد كه آن‌چه نعمت كه انســان بتواند از آن متنعــم شود و لــذت ببرد دارا باشــد، و خداي‌تعالـي به او اضافه كرده باشد و نيز آن‌چه كه دارد در معرض زوال قرار نگيــرد و اين همان خلـود سعادت براي انسـان و خلود انسان در آن سعادت است.

و از همين جا واضح مي‌شود كه نبودن خوف و حزن عين روزي خوردن انسان نزد خدا است و به حكم آيه «وَ ما عِنْدَ اللّهِ خَيْرٌ» (198 / آل عمران) و آيه: «وَ ما عِنْدَ اللّهِ باقٍ» (96 / نحل) آن‌چه نزد خدا است هم نعمت و خير است، هم باقي است، نه عذاب و شـري آمـيخته بـا آن اسـت و نه فـنا و زوالـي بـدان راه دارد.

ادامه زندگي‌شهدا در برزخ و ادامه‌فعل و شعور آن‌ها (205)

باز اين معنا واضح مي‌شود كه نبودن حزن و خوف عينا بودن نعمت و فضل است و اين خود عطيه است. نعمت وقتي در عرف قرآن اطلاق شود معنايش ولايت الهيه است، بنابراين معناي آيه مورد بحث چنين مي‌شود: خداي‌تعالي متصدي و عهده‌دار كار مؤمنين است و آنان را به عطيه‌اي از خود اختصاص مي‌دهد.(1)

حيات برزخي شهدا

«وَ لا تَقُولُــوا لِمَنْ يُقْتَـلُ في سَبيـلِ اللّهِ اَمْواتٌ بَلْ اَحْياءٌ وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ،»

1- الميزان ج: 4، ص: 94.