شرح زیارت جامعه کبیره ترجمه شموس الطالعه صفحه 295

1- 690. دعای ابوحمزه ثمالی، اقبال ص 72، فصل فیما نذکره من ادعیه تذکر، بلدامین ص 209، شهر رمضان.

2- 691. کافی، 1 / 168، باب الاضطرار الی الحجه

خلقش شناخته شود بلکه خلق به خدا شناخته می شود حضرت فرمود: مطلب همین است الحدیث»

در شرح «وحده» گوییم: بدانکه وحدت دو گونه است: 1- وحدت ذاتیه 2- وحدت عددیه.

1- وحدت ذاتیه عبارت از این است که برای ذات به لحاظ خودش نمی توان دومی در عرض آن فرض کرد و به این و آن به آن دو اشاره کرد چه این که هرگز ذات در ازل و ابد از بین نمی رود، بنابراین انتزاع وحدت منشایی جز عدم انقطاع ذات ندارد.

2- وحدت عددیه عبارت از چیزی است که بر معدود به علت محدود بودن و منقطع بودن و صادق نبودن بر دو و دیگر اعداد که به این و آن به آن اشاره می شود عارض می گردد پس منشای انتزاع در وحدت عددی معروض وحدت نیست بلکه منشای انتزاع آن چیزی است که وحدت در واحد بر آن مبتنی است یعنی انقطاع معدود و معروض از معروض و معدود دیگر اعداد.

در تفاوت واحد و احد

اکنون که تفاوت آن دو را دانستید پس تفاوت واحد و احد در اسماء اللَّه حسنی را دانستید که واحد به این اعتبار بر آن اطلاق می شود که عدم حق تعالی را محدود و منقطع نمی کند، عدم نه در ابتدا محدودیت نمی آورد لذا خداوند ازلیت دارد، و در نهایت نیز عدم بر او طاری نمی شود و او را قطع و محدود نمی سازد لذا ابدیت وی را از بین نمی برد، و وجود طارد عدم نیز او را قطع نمی کند، بلکه وجود خدا عین ذات اوست که از عدم وجود پیشی گرفته است.

همانطور که در خطبه امیرالمومنین علیه السلام در بیان(1) حقیقت نبوت روایت شده است فرمود: «لَا تَصْحَبُهُ الْأَوْقَاتُ وَ لَا تَرْفِدُهُ الْأَدَوَاتُ سَبَقَ الْأَوْقَاتَ کَوْنُهُ وَ الْعَدَمَ وُجُودُهُ وَ الِابْتِدَاءَ أَزَلُهُ» یعنی: «زمان با او همراهی ندارد و از ادوات کمک نگرفته است وجود خداوند از زمان پیشی گرفته و وجودش از عدم سبقت گرفته و ازلیت او از ابتدا جلو زده است».

بنابراین نمی توان چیزی را در عرض ذات قرار داد، گرچه به عنوان ابطال و عدم باشد.

و این که فرمودند: «کَانَ اللَّهُ وَ لَا شَی ءَ»(2) یعنی: «خداوند بود و هیچ چیز با او نبود».

برای بیان عدم انقطاع ذات و عدم امکان تصور چیزی در عرض ذات بوده است.