روش‌های مدیریت، برنامه‌ریزی وپیام رسانی از دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 93

و اين بيان به طوري كه ملاحظه مي‌فرمائيد بهترين طريقي است كه انسان بعد از ظهور نقص و صدور گناه به وسيله آن به سوي تكميل نفس خود هدايت مي‌شود و بهترين راهي است در علاج رذائل نفساني كه بسا مي‌شود آن رذائل بدون آگاهي خود آدمي به دل او رخنه مي‌كند و دل‌هاي آراسته به فضائل را دچار انحطاط و سقوط نموده، سرانجام به هلاكت مي‌رساند.

اِعمال روش بازخورد در پيام‌رساني قرآن (171)

قرآن در تعليمش علم و عمل را قرين هم مي‌داند.

اين از دأب قرآن (در تعليم الهيش) مي‌باشد كه پيوسته در مدت نزولش (كه بيست و سه سال طول كشيد،) براي كليات تعاليمش مواد اوليه‌اي قرار داده تا به آن‌ها يا بعضي از آن‌ها عمل كنند، همين كه مورد عمل قرار گرفت صورت عملي كه واقع شده را ماده دوم براي تعليم دومش قرار مي‌دهد و بعد از سرو صورت دادن به آن و اصلاح اجزا و تركيبات فاسد، آن عامل را وادار مي‌سازد كه بار ديگر آن عمل را بدون نقص بياورد و به اين منظور مقدار فاسد را مذمت و مقدار صحيح و مستقيم را ثنا مي‌گويد و در برابرش وعده جميــل و شكر جزيل مي‌دهد، پس كتاب اللّه عزيز، كتاب علم و عمل است، نه كتاب تئوري و فرضيـه و نه كتاب تقليد كورانه !

پس مَثَل كتاب خداي‌تعالي مثل معلمي است كه كليات علمي را در كوتاه‌ترين بيان و كم‌ترين لفظ به شاگردانش بيان مي‌كند و دستور مي‌دهد كه به آن عمل كنند (و در تخته

(172) روش‌هاي مديريت، برنامه‌ريزي و پيام‌رساني

سياه و يا دفتر تكاليف خود بنويسند،) آن گاه نوشته آنان را تجزيه و تحليل مي‌كند و به اجزاي اوليه برمي گرداند، زماني كه صحيح آن را از فاسدش جدا نمود به شاگرد مي‌گويد: اين جزء را درست پاسخ داده‌اي و اين جزء را درست پاسخ نداده‌اي، فلان جزءش فاسد و فلان جزءش صحيح است و آن گاه او را نصيحت مي‌كند تا بار ديگر آن خطاها را تكرار نكند و در برابر اجزائي كه درست انجام داده آفرين مي‌گويد و تشويق مي‌كند و با وعده و سپاس‌گزاري خود، دل گرمش مي‌سازد و مجددا دستور مي‌دهد تا بار ديگر آن تكليف را انجام دهد و اين روش را هم‌چنان ادامه مي‌دهد تا شاگرد در فن خود كامل گشته، زحماتش به نتيجه برسد.

و اگر كسي در حقايق قرآني دقت و تدبر كند، در همان اولين برخوردش اين معنائي را كه ما خاطرنشان ساختيم درك مي‌كند و مي‌بيند كه مثلاً خداي سبحان در اولين بار كه مي‌خواهد مسأله جهاد را تشريع كند كلياتي از جهاد را بيان نموده و مي‌فرمايد: «كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ،» (216 / بقره) و در اين آيات مؤمنين را به جهاد امر نموده،

اِعمال روش بازخورد در پيام‌رساني قرآن (173)

مي‌فهماند كه اين عمل بر آنان واجب شده، آن‌گاه داستان جنگ بدر را به عنوان اولين مشقي كه شاگرد نوشته تحويل مي‌گيرد و عيب‌هاي آن را گوش‌زد نموده مشقي ديگر به نام جنگ احد به او مي‌دهد، باز عيب‌هاي آن را مي‌گيرد و هم‌چنان ادامه مي‌دهد تا امت مسلمان در انجام اين تكليف، بي‌عيب و ماهر شود و يا مي‌بيند خداي‌تعالي سرگذشت انبياي گذشته و امت‌هاي آنان را درس مي‌دهد، نقاط ضعف و خطا و انحراف آن‌ها را بيان مي‌كند و حق مطلب و آن‌چه كه صحيح است معين نموده از امت اسلام مي‌خواهد تا آن طور عمل كننــد و آن سرگذشت غلط‌گيــري شده را دستورالعمــل خود قرار دهنـد.