مشخصات قرآن و تاریخ وحی و تنظیم و تفسیراز دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 108

(قرآن‌هــاي موجود در ترتيــب سوره‌ها، اول مطابــق قرآن عبداللّه بن مسعود اســت، لكــن بـاز از نظــر نظم تقــدم و تأخر سوره‌هــاي هر فصلــي مغايــرت دارد.»

ترتيب سوره‌هاي قرآن (211)

نظر رسول اللّه درباره ترتيب سوره‌ها

بسيــاري از مفسريــن گفته‌اند: ترتيب سوره‌هاي قــرآن توقيفي و به دستــور رسول‌اللّه صلي‌الله‌عليه‌و‌آله بوده‌است و آن‌جناب با اشاره‌جبرئيل و به‌امر خداي‌تعالي‌دستور مي‌داده تا سوره‌هاي قرآني را به اين ترتيب بنويسند.

(عليرغــم ادعاي اين گــروه از مفسريــن چنين رواياتــي ديده نشــده است.) روايتـي از عثمـان بــن ابــي العــاص وجــود دارد كــه رســول خــدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله فـرمـــود:

- «جبرئيل‌نزد من آمد و گفت: بايد آيه «اِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الاِْحْسانِ!» (90 / نحل) را در فـلان مـوضـــع از سـوره جـاي دهي!»

اين روايت بيش از اين دلالت ندارد كه عمل رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله در پاره‌اي آيات چنين

(212) مشخصات قرآن

بوده است. ولي روايات ديگر كه درباره جمع آوري قرآن نقل شده دلالت ندارد بر مطابقت ترتيب اصحاب با ترتيب رسول‌اللّه صلي‌الله‌عليه‌و‌آله .

البته، اصحاب تعمدي بر مخالفت ترتيب رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله در آن‌جا كه علم به ترتيب آن جناب داشتند، نورزيده‌اند. اما آن‌جائي كه از ترتيب رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله اطلاعي نداشتند، دليلي بر قرار دادن سوره‌ها بر اساس ترتيب آن حضرت وجود نداشته است. روايات نشان مي‌دهد: در جمع اول اصحاب ترتيب رسول اللّه صلي‌الله‌عليه‌و‌آله را در همه آيات نمي‌دانستنــد، و علمي نداشتنــد به اين‌كه جاي هر آيــه‌اي كجاســت، و حتــي خود آيــات را هـم بـــه تمـامـي حافــظ نبــودنــــد.