مشخصات قرآن و تاریخ وحی و تنظیم و تفسیراز دیدگاه قرآن و حدیث صفحه 209

9 - جمـود فكــــري

از طرف ديگر، جمعي از مردم سطحي به همان تعبد صرف، كه در صدر اسلام نسبت به دستورات رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله داشتند، باقي ماندند، و بدون اين‌كه كاري به عقل و فكر خود داشته باشند در فهم آيات قرآن به احاديث اكتفاء نمودند، و در فهم معناي حديث هم هيچ‌گونه مداخله‌اي نكردند، بلكه به ظاهر آن‌ها تعبد نمودند. و اگر هم احيانا بحثي از قرآن مي‌كردند، تنها از جهات ادبي آن بود و بس!

تاريخ تفسير قرآن و تحولات آن (403)

10 - اختلاف مذاهب

عوامل فوق‌الذكر باعث شد كه روش اهل علم در تفسير قرآن كريم مختلف شود. علاوه بر اين عوامل، عامل مهم ديگري‌كه در اين‌اختلاف اثر به‌سزائي‌داشت، اختلاف‌مذاهب بود، كه آن چنان در ميان‌مسلمين تفرقه افكنده‌بودند، كه ميان مذاهب‌اسلامي هيچ‌جامعي، كلمه واحدي نمانده بود، جز دوكلمه «لااِلهَ اِلاَّاللّهُ مُحَمَّدٌاً رَسُولُ اللّهِ،» وگرنه در تمامي‌مسائل‌اسلامي‌اختلاف‌پديد آمده بود.

11 - اختلاف تفاسير

درمعناي‌اسماءخداي‌سبحان، درصفات و افعال‌او، در معناي‌آسمانها و آن‌چه‌در آن

(404) مشخصات قرآن

است،در زمين و آن‌چه‌بر آن‌است، قضاوقدر، جبروتفويض، عقاب و ثواب، و نيز در مرگ و برزخ، در مسئله بعث و بهشت و دوزخ؛ و كوتاه سخن آن‌كه، در تمامي مسائلي كه با حقايق و معارف ديني ارتباط داشت، حتي اگر كوچك‌ترين ارتباطي هم داشت، اختلاف مذهبي در آن نيز راه يافته بود؛ و در نتيجه، در طريقه بحث از معاني آيات قرآني متفرق شـدند، و هر جمعيتـي براي خـود طريقـه‌اي بر طبـق طريقه مذهبي خود درست كردند!

تاريخ تفسير قرآن و تحولات آن (405)