تاریخ عصر غیبت صفحه 133

قرارند: فضل بن سنان که وکیل حضرت رضا علیه السلام در نیشابور بوده،(1) ابراهیم بن عبده که وکیل ارشد امام عسکری علیه السلام در نیشابور و بیهق و دیگر نواحی مجاور بوده(2) و همین طور ایوب بن ناب که به وکالت آن حضرت به نیشابور روانه شد.(3)

در عصر غیبت صغرا، محمد بن شاذان بن نُعیم شاذانی وکیل در نیشابور و علی بن حسین بن علی طبری وکیل در سمرقند و حسین بن علی بن محمد قمی معروف به ابوعلی بغدادی وکیل ناحیه مقدسه در بخارا بوده اند.(4)

· قم

با توجه به مرکزیت قم برای شیعیان و سابقه دیرین آن در تشیع، سازمان وکالت در این منطقه فعالیت چشمگیری داشته و وکیلان امامان علیهم السلام در این منطقه، حلقه اتصال بسیار شایسته ای برای شیعیان ساکن در نواحی قم و اطراف آن با امامان علیهم السلام بوده اند. این وکیلان، بنابر آنچه منابع بدان تصریح کرده اند، عبارتند از:

عبدالعزیز بن المهتدی که وکیل امام رضا علیه السلام در قم بوده،(5) زکریا بن آدم که به عنوان وکیل مقیم از نزد امام جواد علیه السلام در این شهر مشغول بوده که جلالت قدر و مصاحبت او با چند تن از امامان علیهم السلام مشهور است(6) و همین طور یحیی بن عمران، که بنا به نقل ابن شهرآشوب و بعضی قراین وکیل در قم بوده است.(7) هم چنین محمد بن احمد بن

1- تنقیح المقال، ج 2، رقم 9470.
2- حضرت در نامه ای به عبدالله بن حمدویه بیهقی چنین فرمود: «و بعد، فقد نصبت لکم ابراهیم بن عبده لیدفع النواحی و أهل ناحیتک حقوقی الواجبه علیکم إلیه و جعلته ثقتی و أمینی عند موالی هناک.» (نک: کشی، رجال، ص 580، ح 1089)
3- فضل بن شاذان از بزرگان نیشابور، او را به دلیل گرایش به مذهب ارتفاع، غلو و تفویض، گرامی نمی داشت و حضرت با توقیعی، به غائله خاتمه دادند. (نک: کشی، رجال، ص 542، ح 1027)
4- تنقیح المقال، ج 2، رقم 2820.
5- بحار الانوار، ج 51، ص 341. او در عصر حسین بن روح، سفیر سوم حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می زیسته و به نزد وی مراجعه می کرده است.
6- کشی، رجال، ص 483، ح 910؛ بحار الانوار، ج 2، ص 521.
7- کشی، رجال، ص 596، ح 1115؛ بنا به نقل کشی، او با مشاهدۀ اختلاف بین دو تن از وکیلان سیّار امام جواد علیه السلام، در قم از تحویل دادن وجوه شرعی به آنان امتناع می ورزد، ولی با دستور امام علیه السلام آنها را به این دو وکیل تحویل می دهد.