تاریخ عصر غیبت صفحه 179

ششم. سه خلیفه در یک زمان

گفتنی است که سه نظام سیاسی اسلامی به نام نظام خلافت در عصر غیبت صغرا در جهان اسلام، تشکیل شده بود و در یک زمان، سه نفر به عنوان خلیفه، رهبری سیاسی بر تمام جهان اسلام را ادعا می کردند: نخست حکومت عباسیان در بغداد، دوم حکومت امویان در اندلس و قرطبه، سوم حکومت فاطمیان در مصر.

در سال 296 قمری در مصر مردم با عبیدالله مهدی به عنوان خلیفه مسلمانان بیعت کردند و عبیدالله خود را خلیفه خواند.(1)

حاکمان بنی امیه در اندلس، با عناوینی همانند «امیر»، «ابن الخلائف» و یا «سلطان» خوانده می شدند. آنان در سال 317 قمری کوشیدند تا خلافت از دست رفته امویان را بار دیگر زنده کنند. به همین دلیل، عبدالرحمان، حاکم اموی آن سرزمین را در این سال امیرالمؤمنین خواندند.(2)

بنابراین، در سال 317 قمری برای نخستین بار در تاریخ سیاسی اسلام، سه نفر در سه منطقه از جهان اسلام، ادعای خلافت، امیری و فرمان روایی بر همه مسلمانان داشتند.

ب) وضعیت اجتماعی

اشاره

وضعیت اجتماعی (با همان تعریفی که در فصل سوم بیان شد) در این دورۀ هفتادساله مانند دورۀ گذشته بوده است و همان اموری که در دورۀ قبل وجود داشته در این دوره نیز ادامه پیدا کرده است. در فصل سوم بیان شد که در دورۀ قبل از غیبت صغری مردم در جامعه از لحاظ امور اقتصادی و مادی اختلاف طبقاتی فراوانی داشته اند که این امر در این دوره نیز ادامه یافته است.(3) برخی از حوادثی که گویای وضع ناهنجار اجتماعی در آن زمان بوده، در زیر می آید.

1- تاریخ الاسلام، ج 2، ص 145.
2- تاریخ الاسلام، ج2، ص 253.
3- دکتر شوقی ضیف، العصر العباسی الثانی، ص 53- 66.