تاریخ عصر غیبت صفحه 181

3. اختلافات طبقاتی

اشاره

به دلیل تغییر در ماهیت و اهداف فتوحات، جنگ های مسلمانان به جای آن که مایۀ رهایی مردم تحت ستم شود، خود عاملی برای ستم بر آنان شده بود. سپاهیان خلفای عباسی با انگیزه های غیر اسلامی می جنگیدند، مردم را به اسارت می گرفتند، بر خلاف مقرّرات اسلامی با آنان برخورد می کردند و حقوق مسلّم شرعی و انسانی آنان را رعایت نمی کردند. این امر موجب شد تا بسیاری از ارزش های اسلامی در جامعۀ آن زمان به فراموشی سپرده شود. به نوشتۀ دکتر حسن ابراهیم حسن، در این عصر اختلاف طبقاتی حاکم بوده است. طبقۀ بندگان، غلامان و کنیزان، از جمله آن طبقه ها به شمار می رفته است. مصر، شمال آفریقا و شمال جزیره العرب، بازارِ غلامان سیاه و آشوب زنگیان بازتاب این جوّ نامساعد اجتماعی بوده که مصیبت های بسیاری را برای جامعۀ آن زمان در پی داشته است. به دلیل مسخ ارزش ها کنیزکان نغمه گر، بازار خوبی داشتند و آنان را با قیمت های گزاف می خریدند. «ابن رائق» در سال 325 قمری کنیز گندم گونی را که خوش نغمه بود، به ارزش چهارهزار دینار خرید.(1) در ادامه، برخی موارد و نمونه ها از این اختلافات و تفاوت و تبعیض های طبقاتی خواهد آمد:

یکم. عیاشی و خوش گذرانی

عیش و نوش به ویژه در نزد خلفا، وزرا، امرا و اشراف رواج داشته و ویژگی مشترک همۀ آنان بوده است. این وضعیت هم چنان که در گذشته رواج داشته، در این دوره نیز پابرجا مانده است.(2) به گفتۀ سیوطی، تنها «القاهربالله» خلیفۀ عباسی، بساط عیش و نوش را غدغن کرد و به دستور او کنیزکان آوازه خوان را دست گیر می کردند و ابزارهای طرب را می شکستند.(3) به جز زمان حکومت دو سالۀ «القاهر» بساط عیش و نوش برقرار بوده است.

1- دکتر حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام، ج 3، ص 424؛ دکتر شوقی ضیف، العصر العباسی الثانی، ص 83.
2- دکتر شوقی ضیف، العصر العباسی الثانی، ص 92.
3- تاریخ الخلفا، ص 386؛ دکتر حسن ابراهیم حسن، تاریخ الاسلام، ج 3، ص 433.