تاریخ عصر غیبت صفحه 272

متوجه شیعیان نمودند و جوی زهرآگین بر ضدّ شیعیان به وجود آوردند.

به همین دلیل، وقتی قرمطیان در سال 311 قمری به کاروان زایران خانۀ خدا حمله کردند و جنایات وحشتناکی مرتکب شدند و با تبلیغات کوشیدند شیعیان را مسبّب این جنایات بخوانند، مردم بغداد بر ضدّ علی ابن فرات وزیر شیعی شعار دادند. به دنبال آن ابن فرات و پسرش از وزارت و مقام اداری خلع شدند و سپس آنان را دست گیر، محاکمه و اعدام کردند.

در همین باره حسین بن روح نوبختی، سومین نایب خاص امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز دست گیر و روانۀ زندان شد.

اما در خارج از قلمرو حکومت عباسیان، در مناطق خودمختار و یا مستقل، به ویژه در مناطقی که حکومت های انقلابی شیعی برقرار بود، شیعیان در وضعیت اجتماعی بهتری بودند.

چکیده

حکومت و خلافت در عصر غیبت صغری در دوران شش خلیفه عباسی، معتمد، معتضد، مکتفی، مقتدر، قاهر و راضی بود. اوضاع سیاسی و ویژگی های آن دوره در پی ویژگی های دورۀ قبل از عصر غیبت رقم می خورد و به موازات گذشته، استیلای موالی به ویژه ترکان، ضعف رو به فزونی خلافت در حکومت مرکزی و قدرت طلبی والیان ادامه داشت.

مرکز خلافت در این دوره از سامرا به بغداد منتقل شد، آشوب قرامطه در این دوره اتفاق افتاد و قیام های علویان که در دورۀ پیش تشدید شده بود، در این دوره به جهت فتنه قرامطه و تشدید جوّ اختناق بر ضدّ شیعیان کاسته شد. قیام های ابن الرضا (محسن بن جعفر) در دمشق، قیام حسن بن یحیی در یمن، قیام اطروش (حسن بن علی) در طبرستان و دیلمان، قیام حسن بن قاسم معروف به حسن داعی در دیلم، ظهور مهدی در شمال افریقا و تأسیس دولت فاطمی در مصر و شمال افریقا، ظهور دولت های مستقل و یا خودمختار (حدود ده دولت مستقل و نیمه مستقل) از ویژگی های سیاسی این دوره بوده است.