تاریخ عصر غیبت صفحه 278

لذا در پایان قرن اوّل، حکومت بنی امیه رو به ضعف نهاد و شیعه از اطراف کشور اسلامی چون سیل به دور امام باقر علیه السلام گرد آمد و معارف اسلامی را از خرمن او چید. شهر قم به عنوان پایگاهی برای شیعه و مأمن و مأوای آنان درآمده بود، ولی هنوز شیعه در تقیه به سر می برد. بر اثر فشارهای حکومت بنی امیه، سادات علوی بارها قیام کردند، هرچند شکست می خوردند و جان های خود را در این راه مقدّس فدا می کردند.

خون خواهی شهدای اهل بیت علیهم السلام و تبلیغات عمیق شیعه، بهانه بنی عباس برای ربودن خلافت بود. آنان در آغاز، چند روزی روی خوش نشان دادند و بنی امیه را قتل عام کردند، ولی دیری نپایید که شیوۀ ظالمانۀ بنی امیه را در پیش گرفتند و در بی دادگری و بی بندوباری از آنان نیز گذشتند. لذا وضع شیعه با آمدن بنی عباس اندکی هم تغییر نکرد.

به دلیل روی آوردن مردم به علوم عقلی و آزادی دادن مأمون عباسی معتزلی مذهب (195- 218 قمری)، علمای شیعه نفس تازه ای کشیدند و از تبلیغ مذهب خود دریغ نکردند.

واگذاری ولایت عهدی به امام هشتم، علویان را اندکی از تعرّض دست نشاندگان دولت به آنان مصون می داشت، ولی متوکل عباسی دم برندۀ شمشیر را به سوی شیعه برگرداند و حتی مزار حسین بن علی علیه السلام از دست او در امان نماند.

2. شیعه در عصر غیبت کبری

فساد و بی دادگری بنی عباس و نهضت های پی در پی علویان، ارکان حکومت عباسیان را سست نمود و زمینه را برای ظهور دولت هایی انقلابی و شیعی آماده کرد و برای شیعه آزادی مذهب را در پی آورد.

بیشتر بخش های جزیره العرب به جز شهرهای بزرگ، در قرن چهارم هجری شیعه بودند. در بصره نیز که مرکز اهل سنّت بود بسیاری از شیعیان حضور داشتند. شیعیان در طرابلس، نابلس، طبریه، حلب و هرات بسیار بودند، و اهواز و سواحل خلیج فارس جایگاه شیعیان به شمار می رفت.

بسیار پیش می آمد که در شهرهای بزرگی چون بغداد، بصره و نیشابور میان شیعه