تاریخ عصر غیبت صفحه 293

قبل از آن عصر، عصر حضور ائمه اطهار علیهم السلام است و فقهای شیعه تحت الشعاع ائمه اند و استقلالی ندارند و الّا آغاز اجتهاد و فقاهت در میان شیعه و آغاز تألیف کتاب فقهی به عهد صحابه می رسد.(1)

3. مراحل تکامل فقه و فقاهت شیعه

اشاره

فقه شیعه از دوران حضور ائمه علیهم السلام تا عصر غیبت صغری و از آن زمان تاکنون دوران هایی گوناگون پشت سر نهاده که در ذیل به آن اشاره می گردد:

یکم. فقه و فقاهت در دوران حضور ائمه علیهم السلام

از عصر امامت حضرت علی علیه السلام تا شهادت امام حسن عسکری علیه السلام، با توجه به فرهنگی بودن نهضت اسلامی و تعهّد اهل بیت علیهم السلام به نگه داری و صیانت شریعت اسلامی، حرکتی علمی و جریانی فکری در جامعه اسلامی پدید آمد تا مرجعیت دینی را در دوران غیبت پشتیبانی کند.

به همین دلیل، در دوران حضور امامان علیهم السلام شالودۀ مکتبی فکری و مدرسه ای ویژۀ خطّ اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و پاس دار مفاهیم نایب اسلامی، پی ریزی شد و چون بذری آبیاری می گردید تا در دوران غیبت درختی تنومند و قوی گردد.

همه موادّ اوّلیه برای این مدرسه و مکتب، در سه عنصر فراهم می گردد: مواد علمی و فکری، شیوۀ آموزش و پرورش و تحقیق و تکامل و شخصیت های حامل این بار علمی و فکری اعم از اساتید و طلّاب. مربیان اصلی و معلّمان واقعی این مکتب، امامان معصوم علیهم السلام بوده اند و پرورش یافتگان آنان شخصیت هایی چون زراره، محمد بن مسلم، ابان، ابوحمزه ثمالی، یونس بن عبدالرحمان و ... بوده اند.

امامان معصوم علیهم السلام مجموعۀ متون لازم را برای این مدرسه ویژه اعم از تفسیر، فقه، اصول و دیگر معارف اسلامی به راویان و اصحاب آنان منتقل می کردند و اصحاب امامان نیز با راهنمایی آنان تمام روایات را تدوین، ثبت و ضبط می نمودند. در گذر زمان کتاب های فراوانی در حدیث گردآوری شد و بنا بر همین معارف بسیاری از یاران و پیروان اهل بیت علیهم السلام پرورش یافتند و شخصیت های علمی برجسته ای در