- پیش گفتار 1
- اشاره 3
- شناخت منابع 3
- ب) کتاب های رجالی 9
- ج) کتاب های تاریخی 10
- چکیده 11
- اشاره 12
- الف) میلاد 12
- ج) القاب 13
- ب) نام 13
- د) مادر 14
- ه) ولادت پنهانی 18
- 1. دوره اختفا 20
- اشاره 20
- ز) دوره های زندگی حضرت 20
- 2. غیبت صغرا 22
- 3. غیبت کبرا 23
- چکیده 25
- اشاره 27
- الف) وضعیت سیاسی 29
- 1. انتقال مرکز خلافت از بغداد به سامرا 29
- 2. نفوذ و تسلّط ترکان 31
- 5. ستم گری وزیران و امیران 34
- اشاره 35
- 6. فتنه ها و آشوب های داخلی 35
- یکم. آشوب های بغداد 36
- سوم. فتنه خوارج 37
- دوم. آشوب های سامرا 37
- چهارم. شورش «صاحب زنج» (زنگیان) 38
- 7. خودمختاری مناطق تحت نفوذ 51
- اشاره 51
- دوم. شمال افریقا (تونس و دیگر مناطق) 52
- سوم. ایران 52
- پنجم. سوریه 54
- چهارم. مصر 54
- 8. تغییر ماهیت و اهداف فتوحات 55
- اشاره 57
- 1. عیاشی 57
- 3. جشن ها 59
- 4. بزم ها 62
- 5. بخشش ها 63
- 6. طعام ها 67
- چکیده 79
- اشاره 81
- الف) وضعیت فکری 83
- ب) وضعیت سیاسی 85
- 1. انتقال عسکریین علیهما السلام از مدینه به سامرا و نظارت فراوان بر آنان 85
- 2. شیوه های مبارزه سیاسی عسکریین علیهما السلام 86
- اشاره 89
- اشاره 89
- ج) وضعیت اجتماعی 89
- 1. وضعیت شیعیان 89
- دوم. فشار 90
- سوم. اخراج از سِمت ها 90
- اشاره 91
- یکم. نفوذ امام هادی علیه السلام 91
- چهارم. گرفتن امکانات اقتصادی 91
- 2. پایگاه اجتماعی و نفوذ رهبری شیعه 91
- دوم. نفوذ امام عسکری علیه السلام 96
- اشاره 101
- 1. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم 102
- الف) پیش گویی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امامان علیهم السلام درباره ولادت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و غیبت آن حضرت 102
- 3. حضرت فاطمه علیها السلام 104
- 4. امام حسن مجتبی علیه السلام 105
- 6. امام سجاد علیه السلام 106
- 7. امام باقر علیه السلام 107
- 8. امام صادق علیه السلام 108
- 9. امام کاظم علیه السلام 110
- 10. امام رضا علیه السلام 111
- 11. امام جواد علیه السلام 112
- ب) زمینه سازی امام هادی و امام عسکری علیهما السلام برای ورود شیعه به عصر غیبت 113
- اشاره 113
- 1. تبیین نزدیکی ولادت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، آغاز غیبت و چگونگی آن 113
- 2. کاهش ارتباط مستقیم با شیعیان 117
- 3. سامان دهی و تقویت سازمان وکالت 118
- چکیده 120
- اشاره 121
- اشاره 123
- ب) علل تشکیل سازمان وکالت و استمرار و گسترش فعالیت آن تا پایان عصر غیبت 123
- 1. لزوم ارتباط میان رهبری و پیروان 124
- 2. خفقان در دوره عباسیان و لزوم حفظ شیعیان و مکتب 124
- ج) بررسی محدوده زمانی و جغرافیایی فعالیت سازمان وکالت 125
- 3. آماده سازی شیعه برای ورود به عصر غیبت 125
- اشاره 125
- 4. رفع بلاتکلیفی از شیعه در ایام حبس امامان علیهم السلام و در عصر غیبت 125
- 1. حجاز 128
- · مدینه 128
- · یمن 129
- · مکه 129
- · بغداد 130
- · کوفه 130
- 2. عراق 130
- · سامرا 131
- 3. ایران 132
- اشاره 132
- · بصره 132
- · خراسان بزرگ 132
- · واسط 132
- · قم 133
- · ری 134
- · همدان 135
- · قرمیسین 136
- · اهواز 136
- اشاره 137
- د) وظایف و مسئولیت های سازمان وکالت 137
- · مصر 137
- 1. دریافت، تحویل و توزیع وجوه شرعی 138
- 3. راهنمایی و ارشاد شیعیان و مناظره با مخالفان 141
- 4. نقش سیاسی سازمان وکالت 143
- 5 . نقش ارتباطی سازمان وکالت 145
- 6 . کمک به نیازمندان، و حل مشکلات شیعیان 146
- ه) ویژگی ها و شرایط لازم برای وکیلان امامان علیهم السلام 147
- 1. وثاقت یا عدالت 147
- اشاره 147
- 2. رازداری و پنهان کاری 148
- و) ساختار و شیوه های عملکرد سازمان وکالت 149
- 1. رهبری 149
- 2. وکیل ارشد یا سر وکیل 150
- 4. بهره گیری از اصل تقیّه و پنهان کاری 151
- 3. نماینده های سیار 151
- 5 . بهره گیری از وسایل ارتباطی مناسب 153
- ز) معرفی مهم ترین وکیلان امامان علیهم السلام تا عصر غیبت صغرا 154
- اشاره 154
- 1. عبدالرحمان بن الحجاج 154
- 3. معلّی بن خُنَیس 155
- 2. محمد بن سنان 155
- 5. مفضّل بن عمر جعفی 156
- 6. علی بن یقطین 156
- 11. احمد بن ابی بشر سرّاج 157
- 9. علی بن ابی حمزه بطائنی 157
- 8. ابراهیم بن سلام نیشابوری 157
- 10. زیاد بن مروان قندی 157
- 7. عبدالله بن جُندَب 157
- 12. عثمان بن عیسی رواسی 157
- 15. علی بن مهزیار اهوازی 158
- 14. عبدالعزیز بن المهتدی 158
- 16. فضل بن سنان 158
- 17. هشام بن ابراهیم عباسی 158
- 20. ابراهیم بن محمد همدانی 159
- 21. محمد بن الفرج 159
- 19. زکریا بن آدم قمی 159
- 24. فارس بن حاتم قزوینی 160
- 23. علی بن جعفر همانی 160
- 25. علی بن الحسین بن عبد ربّه 160
- 28. عثمان بن سعید عَمری 161
- 27. ابراهیم بن مهزیار 161
- 29. احمد بن اسحاق قمی 161
- 31. ابراهیم بن عبده النیشابوری 162
- 32. ایّوب بن الناب 162
- 30. محمد بن احمد بن جعفر القمی العطّار القطّان 162
- چکیده 163
- اشاره 166
- اشاره 167
- وضعیت سیاسی، اجتماعی و فکری عصر غیبت 167
- الف) وضعیت سیاسی 167
- یکم. انتقال خلافت از سامرا به بغداد 173
- دوم. ظهور قرامطه 173
- چهارم. ظهور مهدی در شمال افریقا و تأسیس دولت فاطمی در مصر 176
- ب) وضعیت اجتماعی 179
- اشاره 179
- 2. اختلافات قومی و قبیله ای 180
- اشاره 181
- یکم. عیاشی و خوش گذرانی 181
- دوم. اسراف و تبذیرهای گسترده 182
- 1. پیدایی مکتب اشعری 184
- اشاره 184
- ج) وضعیت فکری 184
- 2. تدوین کتاب های روایی 185
- تاریخ غیبت و چگونگی آغاز آن 186
- الف) آغاز غیبت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف 186
- ب) شهادت امام حسن عسکری علیه السلام 188
- ج) تلاش حکومت برای یافتن امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف 191
- اشاره 193
- 1. نماز بر پیکر امام علیه السلام 193
- د) اقدامات جعفر 193
- 4. تحریک حکومت برای دست گیری امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف 194
- 2. ادعای امامت و جانشینی 194
- 3. ادعای ارث 194
- ه) داستان سرداب 195
- 5. توبۀ جعفر 195
- فلسفه غیبت 198
- اشاره 198
- 1. رازی از رازهای الهی 200
- 2. آزمایش و غربال انسان های صالح 201
- 5. آزادی از یوغ بیعت با طاغوت های زمان 203
- 3. ستم پیشه بودن انسان ها 203
- 4. آمادگی جهانی 203
- ویژگی های دورۀ غیبت صغری 205
- اختلافات فرقه ای پس از رحلت امام عسکری علیه السلام 207
- زمینۀ پیدایی فرقه های جدید شیعی بعد از رحلت امام عسکری علیه السلام 207
- اشاره 207
- اشاره 207
- 1. اعتقاد به امامت جعفر، پسر امام هادی علیه السلام 209
- 3. اعتقاد به استمرار امامت امام حسن عسکری علیه السلام 210
- 2. اعتقاد به امامت فرزند دیگری از امام عسکری علیه السلام 210
- 4. اعتقاد به امامت محمد بن علی، برادر امام حسن عسکری علیه السلام 211
- 6. اعتقاد به دورۀ فترت 212
- 5. اعتقاد به توقف در امامت 212
- اشاره 213
- الف) معرفی اجمالی نوّاب اربعه 214
- اشاره 214
- 1. ابو عَمرو، عثمان بن سعید عَمروی 214
- 2. محمد بن عثمان بن سعید عَمروی 220
- 3. ابوالقاسم، حسین بن روح نوبختی 223
- 4. ابوالحسن علی بن محمد سَمَری 227
- ب) ملاک های نصب نوّاب اربعه 230
- ج) چگونگی ارتباط نوّاب اربعه با شیعیان 233
- د) وظایف و مسئولیت های نوّاب اربعه 235
- اشاره 235
- 3. سازماندهی و سرپرستی سازمان وکالت 237
- 2. حفظ امام عجل الله تعالی فرجه الشریف از راه پنهان داشتن نام و مکان آن حضرت 237
- 4. پاسخ گویی به پرسش های فقهی و مشکلات عقیدتی 238
- 6. مبارزه با غالیان و مدّعیان دروغین نیابت و بابیت و افشای ادعاهای باطل آنان 239
- 5. اخذ و توزیع اموال متعلق به امام عجل الله تعالی فرجه الشریف 239
- 7. مبارزه با وکیلان خیانت کار 240
- 8. آماده سازی مردم برای پذیرش غیبت کبری 241
- اشاره 242
- نصب وکیلان برای نواحی شیعه نشین در عصر غیبت صغری 242
- 2. ابوعبدالله بن هارون بن عمران همدانی 244
- 1. ابوالحسین محمد بن جعفر اسدی کوفی رازی 244
- 4. ابواسحاق، محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی 245
- 3. محمد بن صالح بن محمدهمدانی 245
- 5. قاسم بن علاء 246
- 6. حسن بن محمد بن قطاه صیدلانی 246
- 7. محمد بن شاذان بن نُعیم شاذانی نیشابوری 246
- 10. ابوعلی بسطام بن علی 247
- 9. قاسم بن محمد بن علی بن ابراهیم همدانی 247
- 8. عزیز بن زهیر 247
- 11. علی بن حسین بن علی طبری 247
- اشاره 248
- وکلای خائن و مدّعیان دروغین وکالت 248
- 14. حاجز بن یزید الوشّاء 248
- 13. حسن بن نضر قمی 248
- 12. ابوهاشم، داود بن قاسم جعفری 248
- الف) خیانت و فساد در برخی از کارگزاران سازمان وکالت 249
- اشاره 249
- 1. واقفیه 250
- 3. فارس بن حاتم قزوینی، وکیل خائن امام هادی علیه السلام 252
- 5. کار زشت وکیل امام عسکری علیه السلام 254
- 4. عروه بن یحیی؛ سوزاندن و دزدی اموال امام عسکری علیه السلام 254
- 6. احمد بن هلال عبرتائی و احمد بن هلال کرخی 255
- 7. ابوطاهر محمد بن علی بن بلال بلالی 256
- 8. أبوجعفر محمد بن علی شلمغانی ابن أبی عزاقر 257
- ب) مدعیان دروغین وکالت و بابیّت 260
- 1. ابوعبدالله، احمد بن محمد سیّاری 260
- اشاره 260
- 2. علی بن حسکه، قاسم شعرانی یقطینی، و محمد بن فرات 260
- 3. حسن بن محمد بن بابا القمی 261
- 5. محمد بن نصیر النمیری الفهری 262
- 4. ابومحمد، الشریعی 262
- 6. ابوبکر محمد بن احمد بن عثمان البغدادی 263
- 7. اسحاق احمر و باقطانی 264
- 8. حسین بن منصور حلّاج 265
- 9. ابودلف محمد بن المظفر الکاتب 266
- وضعیت فکری و سیاسی - اجتماعی شیعه 268
- الف) وضعیت فکری 268
- ب) وضعیت سیاسی 269
- ج) وضعیت اجتماعی 271
- چکیده 272
- اشاره 276
- 1. شیعه پیش از غیبت کبری (از قرن یکم تا چهارم قمری) 276
- الف) تاریخ شیعه، نهضت ها و دولت های شیعی در عصر غیبت کبری 276
- اشاره 276
- 2. شیعه در عصر غیبت کبری 278
- 3. نهضت ها و دولت های شیعی در عصر غیبت کبری 280
- اشاره 288
- ب) مبارزات فکری و سیاسی علمای شیعه در عصر غیبت کبری 288
- 1. مبارزۀ فکری علمای شیعه در عصر غیبت 291
- 2. فقاهت شیعه و مراکز آن در عصر غیبت 292
- اشاره 293
- 3. مراحل تکامل فقه و فقاهت شیعه 293
- یکم. فقه و فقاهت در دوران حضور ائمه علیهم السلام 293
- دوم. فقه و فقاهت شیعه در دوران غیبت صغری 294
- سوم. فقه و فقاهت شیعه در دوران غیبت کبری 294
- 4. حوزه های علمیه و مراکز فقاهت شیعه در دوران غیبت کبری 295
- یکم. زمینه های فعالیت سیاسی 298
- 5. مبارزه های سیاسی علمای شیعه در عصر غیبت کبری 298
- اشاره 298
- دوم. مراحل فعالیت سیاسی و انواع آن در هر مرحله 299
- 1. نهاد مرجعیت و تداوم خط امامت و رسالت 301
- ج) دوره های مرجعیت دینی (علمی و سیاسی) شیعه در عصر غیبت کبری 301
- 2. مراحل و دوره های مرجعیت 303
- د) مدعیان مهدویت و بابیّت 305
- اشاره 305
- 1. عبیدیان 307
- 3. محمد بن تومرت 308
- 2. حاکم بأمرالله 308
- 7. الرجل الجبلی 309
- 6. عباس الریفی 309
- 5. بابا اسحاق 309
- 8. ملا عرشی کاشانی 309
- 13. شیخ مغربی 310
- 12. مغربی 310
- 14. شیخ زادۀ کردستانی 310
- 11. محمد جونپوری هندی 310
- 10. شیخ عبدالقدیر بخارائی 310
- 19. سودانی 311
- 16. بنگالی 311
- 17. سنگالی 311
- 18. شیخ سعید یمانی 311
- 15. عبدالله العجمی 311
- 21. علی محمد شیرازی 312
- 20. صومال 312
- 22. قادیانی میرزا غلام احمد 313
- چکیده 314
- الف) سیرت 317
- اشاره 317
- 1. عصر غیبت 317
- اشاره 317
- دوم. حفظ و نجات شیعیان از گرفتاری ها و شر دشمنان 318
- یکم. آگاهی از وضعیت و احوال شیعیان 318
- سوم. حضور در میان مردم 319
- پنجم. دستگیری درماندگان، راه یابی گم شدگان، شفای بیماران دور از علاج، ... 320
- چهارم. حضور همیشگی در مراسم حج 320
- یکم. سیرت تربیتی و اخلاقی 321
- دوم. سیرت اجتماعی 322
- سوم. سیرت سیاسی 324
- چهارم. سیرت اقتصادی 327
- پنجم. سیرت علمی 329
- ششم. سیرت قضایی 330
- هفتم. سیرت احیاگری 331
- هشتم. سیرت نبوی و علوی 332
- نهم. سیرت فردی 333
- دهم. سیرت مدیریتی 336
- اشاره 339
- 1. روایت ها و احتجاج ها 339
- ب) آثار 339
- 2. دعاها و نمازها 339
- 4. توقیعات و بیانات 340
- 3. زیارات 340
2. دوران ظهور
یکم. سیرت تربیتی و اخلاقی
امام باقر علیه السلام فرمود:
إذا قام قائمنا وضع یده علی رئوس العباد فجمع به عقولهم و أکمل به أخلاقهم؛(1)
چون قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان می گذارد و عقول آنها را متمرکز می سازد و اخلاقشان را به کمال می رساند.
در پرتو عنایات و ارشادات حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، مغزها و اندیشه ها شکوفا می شود و بدین وسیله، همه کوته بینی ها، تنگ نظری ها و رذایل اخلاقی که منشأ بسیاری از درگیری های اجتماعی است، از بین می رود.
امام باقر علیه السلام فرمود:
تؤتون الحکمه فی زمانه؛(2)
در دولت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به همه مردم، حکمت و علم بیاموزند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
إذا خرج المهدی ألقی الله الغنی فی قلوب العباد؛(3)
زمانی که مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام کند، در قلب بندگان بی نیازی افکند.
حضرت علی علیه السلام فرمود:
لو قام قائمنا... لذهب الشحناء من قلوب العباد؛(4)
اگر قائم ما قیام کند... کینه ها از سینه ها بیرون رود.
1- بحارالأنوار، ج52، ص336؛ منتخب الأثر، ص482. (گفتنی است که در کمال الدین، ج2، ص675؛ بحارالأنوار، ج52، ص338، به جای «اخلاقهم»، «احلامهم» آمده شده است، یعنی حضرت «قائم» فرزانگی آنان را به تمامیت می رساند و در اصول کافی، ج1، ص25 از امام باقر علیه السلام این گونه روایت شده است: «اذا قام قائمنا وضع الله یده علی رئوس العباد فجمع بها عقولهم و کملت بها احلامهم.»
2- نعمانی، الغیبه، ص239؛ بحارالأنوار، ج52، ص352.
3- الملاحم و الفتن، ص71، و نیز نک: بحارالأنوار، ج51، ص91 (یملاء الله قلوب امه محمد صلی الله علیه و آله و سلم غنیً)
4- منتخب الأثر، ص473 -474.