پژوهشی پیرامون تدبردر قرآن صفحه 283

اشاره

تعارض بر دو قسم است:

الف: تعارض آیات با یکدیگر

اشاره

«تعارض حقیقی» میان آیات قرآن وجود ندارد چرا که سخن خداست و در سخن خدا، تعارض معنی ندارد، بلکه بعضی گویای بر بعضی دیگر است و بعضی دلیل و شاهد بر بعضی دیگر می باشد و این، خود، یک فرق جوهری و اساسی میان سخن خالق و مخلوق می باشد، مخلوقی که سخنش از منبع علم الهی، سرچشمه نگرفته و با او مرتبط نباشد و این، یکی از دلائل اعجاز و خدایی بودن قرآن می باشد که موضوع تحقیق همه اندیشمندان و متفکران می تواند قرار گیرد.

بنابراین، آنچه از تعارض در آیات بنظر قاصر ما می آید تعارضی ابتدایی و ظاهری است که یا اساسا، توهمی، بیش نبوده است و صرفا، از کج فهمی و یا بدفهمی و عدم دقت ما ناشی می شود که در واقع، اشکال تعارض به دستگاه ادراکی ما برمی گردد نه به ظواهر آیات که از ذهنیّت غلط و یا عدم دقت و یا خدای نکرده از مفاسد اخلاقی ما منشأ می گیرد.

و یا از ظواهر دو دسته آیات ناشی می شود که میان آنها جمع عرفی با توجه به خصوصیات قرآن وجود دارد که دارای محکم و متشابه، مطلق و مقیّد، عام و خاص،